Taalpolitie: tautologie & pleonasmes, hoe zat het ook alweer?

Wil je serieus genomen worden als schrijver? Dan is het heel belangrijk dat je geen taalfouten maakt. Elke week gaat de taalpolitie van Schrijven Online op pad om jou hier een handje bij te helpen. Deze week: tautologie en pleonasme.

Tautologie en pleonasme gaan beide over een foutieve herhaling. Hierbij worden meerdere woorden gebruikt die in feite hetzelfde betekenen. Hoe zat het ook alweer, en zijn deze stijlfouten echt fout?Het verschil tussen deze stijlfouten is vrij klein, maar toch is het goed om je er bewust van te zijn.

Tautologie

Bij tautologie worden twee of meerdere woorden gebruikt die hetzelfde betekenen. In tegenstelling tot een contaminatie, worden ze niet door elkaar gebruikt maar gezamenlijk. Het woord tautologie komt van het Griekse ταυτολογία en betekent letterlijk ‘hetzelfde woord’.

Voorbeelden

• Enkel en alleen;

• Zoals bijvoorbeeld;

• Gratis en voor niks;

• Vast en zeker;

• Schots en scheef;

• Al reeds;

• Netjes en verzorgd

Pleonasme

Pleonasmen worden geregeld verward met tautologie. Het verschil is dat bij pleonasmen het eerste woord een eigenschap beschrijft die het tweede woord onlosmakelijk en per definitie al heeft.

Voorbeelden

• Witte sneeuw (sneeuw is altijd wit);

• Gratis cadeau (als je ervoor betaalt is het geen cadeau meer);

• Houten plank (planken zijn vrijwel altijd van hout);

• Aanwezige bezoekers (als ze niet aanwezig zijn, zijn het geen bezoekers);

• Een ruiter te paard (een ruiter is per definitie een paardrijder).

Pleonasmen en tautologieën zijn niet altijd per definitie fout. Sommige samenstelling zijn in zo ingeburgerd dat ze goed gerekend worden. In het geval van pleonasmen is het ook nog eens zo dat de dubbele benoemingen soms expres worden gebruikt om een eigenschap te benadrukken.

Bronnen:
https://onzetaal.nl/taaladvies/pleonasme-en-tautologie
https://onzetaal.nl/taaladvies/stijlfouten

Door Marije Catsburg