Hoe voorkom je clichés in een boek?

Geen enkel verhaal is compleet nieuw of helemaal origineel. Toch hoeven er geen clichés in je verhaal voor te komen. Lees hier hoe je deze kan herkennen en vermijden. 

---

Wat is een cliché?

Kort gezegd: iets dat we al te vaak gelezen hebben. Dit kan voorkomen op het gebied van taal, plot of personage. In alle drie de gevallen verliest een element haar waarde door veelvuldig gebruik. Maar wat zijn nu clichés die je moet vermijden op deze gebieden, en vooral hoe maak je ze origineel?

Taal

Veelgebruikte uitdrukkingen zoals ‘hij stond als aan de grond genageld’, ‘niets is wat het lijkt’ of ‘mijn hart bonkte in mijn keel’ zijn clichés op taalniveau. Dit zijn niet per se slechte zinnen, maar omdat men ze al zo vaak leest, blijft de impact ervan uit. Probeer zulke ‘standaard uitdrukkingen’ te vermijden om een fris en eigen verhaal te schrijven.
Oplossing: Een probleem met veel van deze uitdrukkingen is dat ze niet specifiek genoeg zijn, daarom kunnen ze ook te pas en te onpas gebruikt worden. Wil jij dit cliché origineel maken? Zorg dan voor specificiteit in je omschrijvingen. Zo roept wat jij zegt eerder een beeld op bij de lezer. Van ‘hij stond aan de grond genageld,’ maak je bijvoorbeeld: ‘hij had het gevoel dat zijn benen van steen waren en vond niet de kracht om te bewegen.’

Personage

Er bestaat een enorm aantal cliché personages, denk aan een femme fatale, een bad boy, een ongelukkige held, een briljante professor, of een van de vele andere stereotypes. Hun type vormt hun hele persoonlijkheid. Zodra ze in beeld komen weet de lezer al wie ze zijn en valt er nog weinig te ontdekken. Daardoor is hun ontwikkeling vaak niet verrassend of interessant.
Oplossing: Er is niets mis met een femme fatale in je verhaal, zolang dit personage meer is dan alleen dat stereotype. Probeer dus niet krampachtig om deze clichés te vermijden, maar maak ze meer dan een oppervlakkig type. Zorg ervoor dat je personage meerdere lagen heeft. Lastig? Lees dan hier drie manieren om een extra dimensie aan je personage te geven.

Plot

Op cliché personages volgt vaak een cliché plot. Voorbeelden van cliché plotelementen zijn: verboden liefde, een experiment dat verkeerd gaat, het was allemaal een droom, of een vervloekt huis.
Is het dan erg om deze elementen te gebruiken in jouw verhaal? Nee. Veel van deze clichés zijn een prima punt om vanuit te beginnen, maar net als met de personages is er meer nodig om er een goed verhaal van te maken.
Oplossing: Maak ze origineel door ze in een groter plot te plaatsen en verder uit te werken. Een verboden liefde kan interessant zijn, mits de lezer niet vanaf het begin al weet hoe het zal eindigen. 

Clichés uitwerken

Zoals je ziet, is uitwerken van een cliché vaak de oplossing. Maar hoe doe je dit? Deze tips gaan voor alle drie de categorieën op.
1.    Maak het specifiek: Zorg ervoor dat je cliché origineel wordt, door dieper te gaan dan het stereotype of de standaard uitdrukking. Geef je eigen draai eraan en maak het zo specifiek dat het alleen nog voor jouw verhaal geldt.
2.    Creëer een archetype: Een archetype is een veelvoorkomend karakter. Een beetje zoals een cliché, maar dan met meer lagen. Zo is er het stereotype van de prinses in nood, dat je uit kan bouwen tot archetype. Meestal wacht deze prinses af tot iemand haar komt redden, dat is namelijk haar karakter. Maar wat als zij zelf het heft in handen neemt? De prinses gaat op zoek naar haar eigen uitweg en laat hierbij de gelaagdheid van haar als personage zien. Een archetype prinses kan zo tegelijkertijd de prinses zijn en toch een origineel en eigen karakter hebben. 
3.    Gebruik clichés in context: Sommige clichés hebben een historische basis. Door het in de goede context te gebruiken, krijgt het een nieuwe betekenis. Zo gebruikte Harper Lee in To Kill a Mockingbird de uitspraak ‘nothing to fear, but fear itself’ van Franklin D. Roosevelt. Doordat Lee de veelgebruikte uitdrukking plaatste in een context van de jaren 30, kreeg deze voor de lezer een geheel nieuwe betekenis.
4.    Gebruik een cliché als writing prompt: Voor writing prompts werkt de vaagheid van clichés juist goed. Het idee is dat je het onspecifieke juist verder uit gaat werken en naar je eigen hand zet. Hierdoor begin je vaag, maar maak je het door de uitwerking origineler en treffender.
5.    Gebruik een expert: Zoals voor vele aspecten van schrijven is het ook bij clichés erg handig om hulp in te schakelen. Laat een schrijfcoach of proeflezer kijken naar jouw werk en aanwijzen waar zij clichés zien. Samen kan je erover nadenken hoe je ze beter uitwerkt.

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat verscheen op writers.com. Voor meer voorbeelden of achtergrond, zie het artikel.