Voorkom het schrijven van een ‘deus ex machina’ in 4 stappen

Sommige schrijftechnieken wil je graag leren, anderen laat je liever links liggen. Een nachtkaarseinde schrijf je liever niet en hetzelfde geldt voor een ‘deus ex machina’. In het Schrijfwoordenboek van Schrijven Online verzamelen we alle schrijftermen én lichten we ze toe. Deze week bespreken we het ‘deus ex machina’.

1. Weet wat een ‘deus ex machina’ is

Het begrip komt uit het Latijn en betekent letterlijk ‘god uit een machine’. Het is een verteltechniek waarbij er iets onverwachts gebeurt, bijvoorbeeld een god die ingrijpt in het plot van het verhaal. Dit werd vrij letterlijk gedaan in het Griekse en Romeinse theater waarbij een acteur gekleed als god alle problemen van de personages oploste. Ook in de literatuur zie je soortgelijke wendingen in het plot die de lezer het gevoel geeft dat het conflict te makkelijk is opgelost. Waarom zou je uren lezen hoe de hoofdpersoon zijn diepste angsten onder ogen komt, als het probleem zo is opgelost door een (onnatuurlijke) wending in het plot? 

2. Leer van bekende voorbeelden

Weet je zelf nog een voorbeeld waarbij je het gevoel had dat het einde iets miste? De kans is groot dat de schrijver gebruik heeft gemaakt van deze schrijftechniek, die tegenwoordig niet meer zo gewaardeerd wordt. Gelukkig kan je hiervan leren. 

Denk bijvoorbeeld aan De Tweede dochter (beter bekend onder de Engelse titel My Sister’s Keeper) van Jodi Picoult. In dit tragische boek wordt Anna geboren als een beenmergdonor voor haar oudere zus Kate. Ze staat dus altijd op de tweede plaats. Wanneer Kate een nier nodig heeft, weigert Anna die van haar te doneren aan haar zus. Een hele morele kwestie dus. Totdat Anna na een auto-ongeluk hersendood wordt verklaard en haar nier alsnog wordt afgestaan aan Kate zonder dat ze hier nog wat over te zeggen heeft. Bijna een interventie van god, dus een deus ex machina. Niet verrassend misschien dat het plot voor de film is aangepast waarbij Kate kiest om te sterven om haar kleine zusje te sparen.  

Andere voorbeelden zijn te vinden in Lord of the Flies en Harry Potter. 

3. Maak gebruik van foreshadowing

Nu je weet wat een deus ex machina is, wil je deze voorkomen in je eigen verhaal. Als je bang bent dat je einde onbevredigend of onnatuurlijk is voor de lezer, dan is er zeker wat aan te doen. Laat genoeg hints vallen door middel van foreshadowing zodat de lezer het voelt aankomen zonder dat je de plottwist helemaal weggeeft. Wanneer Anna in De Tweede dochter al drie keer de weg oversteekt zonder te kijken, omdat ze diep van binnen toch haar nier wil afstaan aan haar zusje dan voelt het einde natuurlijker. 

4. Vermijd het helemaal voor de climax

Als je al een deus ex machina in je verhaal stopt, doe dit dan niet bij de climax. Dat is waar je het hele verhaal naartoe werkt, waarvoor je personages groeien om alles te overwinnen. Laat je personages dan ook overwinnen! Elke stap voorwaarts en elke stap terug moet invloed hebben op de uiteindelijke climax. Wanneer een externe factor voorbijkomt en het hele probleem oplost, valt je verhaal in duigen. Maar gebeurt dit bij een kleinere plottwist, dan kan het wellicht niet zo erg zijn. Misschien zijn je personages nog niet sterk genoeg en moeten ze tussendoor nog gered worden door een mentor?