Schrijfwoordenboek: steampunk

Als je goed wilt leren schrijven, is het handig om schrijftermen te kennen. Zo leer je beter begrijpen hoe een verhaal is opgebouwd. Ook wanneer je in gesprek gaat met een uitgeverij is het belangrijk om te weten wat de verschillende schrijftermen betekenen. Hoor of lees je een schrijfterm waarvan je de betekenis niet (meer) weet? In het Schrijfwoordenboek van Schrijven Online verzamelen we alle schrijftermen én lichten we ze toe. Vandaag lichten we het genre ‘steampunk’ toe.

---

Mis je een schrijfterm waar je meer over wilt weten? Mail dan naar redactie@schrijvenonline.org. Deze keer: ‘steampunk.’

Steampunk is een subgenre van fantasy en ‘speculatieve fictie.’ De verhalen in dit genre spelen zich bijna altijd af in een tijdperk waarin stoomkracht nog de belangrijkste krachtbron was. Daarnaast worden er ook fantasy of sciencefiction elementen in steampunk verwerkt. In deze verhalen komen vaak futuristische uitvindingen voor die qua design en werking zijn gebaseerd op stoommachines.

The Steam Man of the Prairies

Vaak baseren auteurs de setting van een steampunkverhaal op 19^e -eeuwse of vroeg 20^e -eeuwse tijdperken zoals het Victoriaanse Engeland of het Amerikaanse Wilde Westen. In deze setting worden uitvindingen, kledingstijl en architectuur bepaald door een veelal 19^e-eeuws perspectief, gemengd met een modernere twist. In een Victoriaans steampunk verhaal dragen personages bijvoorbeeld vaak driedelige pakken, lange jassen en hoge hoeden. Daarnaast komen er hedendaagse uitvindingen in voor, waaraan de auteur een 19^e -eeuwse draai geeft. Voorbeelden van dit soort uitvindingen zijn: door stoom aangedreven luchtschepen, metalen stoomrobots en geavanceerde stoomtreinen.

Een voorloper van de hedendaagse steampunk is de in het 1868 geschreven boek The Steam Man of the Prairies. Dit verhaal gaat over een kolossale en door stoom aangedreven robot die wordt bestuurd door een jonge tiener, om hem over de Amerikaanse prairie te rijden. In de late 20^e eeuw en begin 21^e eeuw verschenen bekende steampunk-boeken als The Anubis Gates van Tim Powers en Leviathan van Scott Westerfeld.

Van het Wilde Westen tot de onderwaterwereld

Hoewel de meeste steampunkverhalen zich in een 19^e -eeuwse setting afspelen (dit hoeft niet per se in Engeland te zijn, maar kan bijvoorbeeld ook Parijs, Moskou of New York zijn) is er een grote diversiteit aan steampunk-settings. Zo kan een Steampunk verhaal zich afspelen in een fantasywereld, waar trollen en dwergen gebruik maken van stoomtechnologie. Ook kan een steampunk verhaal zich afspelen in het door oorlog verscheurde Zuiden tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, de ruige ‘frontier’ van Texas, een dystopische wereld of zelfs onder water. Twintigduizend mijlen onder zee van Jules Verne is hier een mooi voorbeeld van. Hoewel nooit gelabeld als ‘steampunk’, is het een 19^e -eeuwse sciencefictionroman waarin een excentrieke kapitein avonturen beleefd met een futuristische onderzeeër met een steampunk-achtig design.

Een steampunkverhaal hoeft zich bovendien niet altijd in een westerse wereld af te spelen. ‘Silkpunk’ is een steampunk-variant die geïnspireerd is door Oost-Azië. Vaak wordt hier de focus gelegd op materialen die belangrijk waren binnen de Oost-Aziatische geschiedenis, zoals bamboe en zijde, in plaats van koper, leer en metaal.

Verschillende soorten ‘punk’

Steampunk kent een aantal variaties waarbij de focus niet wordt gelegd op stoommachines, maar op andere technologie, architectuur en tijdperken. Een voorbeeld hiervan is clockworkpunk, een genre waarin technologie gebaseerd op uurwerken en wind- en waterkracht centraal staat. Deze verhalen spelen zich meestal af in settings in de Vroegmoderne Tijd, zoals 17^e -eeuws Frankrijk of Italië.

Ook is er een variant die dieselpunk heet. Dieselpunkverhalen spelen zich vaak af in settings die geïnspireerd zijn op de jaren 20 en de Tweede Wereldoorlog, toen diesel en motorrijtuigen een opmars maakten.  Denk hierbij bijvoorbeeld aan verhalen over indrukwekkende oorlogsvoertuigen en geheime Nazi-technologie. Atomicpunk is een variant die verwijst naar settings tijdens de Koude Oorlog, waarbij atoomkracht en kernenergie worden gebruikt voor futuristische machines en wapens. De setting is hierbij soms ook geïnspireerd door het ‘typische Amerika’ in de jaren 50 en 60.