Schrijfwoordenboek: archetype

Als je goed wilt leren schrijven, is het handig om schrijftermen te kennen. Zo leer je beter begrijpen hoe een verhaal is opgebouwd. Ook wanneer je in gesprek gaat met een uitgeverij is het belangrijk om te weten wat de verschillende schrijftermen betekenen. Hoor of lees je een schrijfterm waarvan je de betekenis niet (meer) weet? In het Schrijfwoordenboek van Schrijven Online verzamelen we alle schrijftermen én lichten we ze toe. Vandaag bespreken we het archetype.

---

Mis je een schrijfterm waar je meer over wilt weten? Mail dan naar redactie@schrijvenonline.org. Deze keer: archetype.

Wat is een archetype?

In de literatuur kennen we het begrip ‘archetype’ vooral door de theorie van de menselijke psyche van psycholoog Carl Gustav Jung. Hij ontwikkelde mythische personages die hij archetypen noemde. Een archetype is een type personage die een verzameling aan kenmerken bezit die typerend en herkenbaar zijn. Een herkenbare is bijvoorbeeld ‘de held’, waarbij je kunt denken aan personages zoals Harry Potter of Frodo uit The Lord of the Rings.

Welke archetypes zijn er volgens Jung?

De onschuldige: Dit archetype hoeft niet altijd een kind te zijn, maar is daarmee te vergelijken. Deze personages zijn optimistisch, streven naar geluk, maar zijn vaak naïef. (Sarah uit Haar naam was Sarah)

De gewone man: De gewone man (of vrouw natuurlijk) is een typische Jan Modaal, de girl next door of de aardige buur. Ze zijn vaak eerlijk en willen graag helpen. (Bilbo uit The Hobbit)

De held: Dit is het herkenbaarste archetype. Iedereen droomt ervan om de held te zijn: ze zijn moedig en succesvol. Ze bereiken hun doel door vallen en opstaan. (Harry Potter)

De zorggever: Het zorgzame type in een verhaal. Ze beschermen anderen, helpen een handje en zijn betrouwbaar. (Sam uit The Lord of the Rings)

De ontdekkingsreiziger: Deze personages houden van een uitdaging, gaan op reis en zijn avontuurlijk van aard. (Alice uit Alice in Wonderland)

De rebel: De rebel bepaalt zijn of haar eigen regels en wil graag choqueren. Soms loopt dit niet goed voor hen af en maken ze een vijand van een vriend. (Holden Caulfield uit The Catcher in the Rye)

De minnaar: Voor een minnaar of een verleider is liefde een drijfveer in het leven en ze richten zich op schoonheid en verleiding. Het zijn echte levensgenieters. (James Bond) 

De schepper: Dit is de creatieveling. Personages die alles kunnen maken met hun handen, of juist de mooiste muziek schrijven. Ook streven ze naar perfectie, wat hen vaak tegenwerkt. (Kvothe uit The Name of the Wind)

De nar: De grappenmaker van de groep met het motto ‘een dag niet gelachen, is een dag niet geleefd’.  (Chandler uit de tv-serie Friends)

De wijze: Denk aan filosofen en wetenschappers, de slimme personages met goed doordachte ideeën. (Hermelien uit Harry Potter)

De magiër: Dit archetype hoeft niet letterlijk een tovenaar te zijn, maar dat kan wel. Niets is onmogelijk voor deze personages en ze hebben oog voor het kleinste detail. (Gandalf uit The Lord of the Rings)

De heerser: Kwaliteit, structuur en controle. Dat is belangrijk voor de heerser. Ze staan graag in de spotlight en houden ervan om gelijk te hebben. (Sherlock Holmes)

Archetypes in personages

Hoewel je veel bekende personages in een hokje van een archetype kunt stoppen, behoren velen van hen tot meer dan één categorie. Alice als ontdekkingsreiziger kan ook een onschuldige zijn. Dat is ook de bedoeling. Een goed personage bevat meerdere lagen, angsten en tekortkomingen, dromen en sterke punten, maar ook een eigen wereldbeeld. Je bewust zijn van de verschillende archetypes is goed, maar schrijf geen personage dat perfect valt in het type ‘nar’. Het zal geen creatief of verrassend personage zijn, maar iemand waarover de lezer al talloze keren heeft gelezen.