Schrijfwandeling – Centrum Amsterdam

Geen stad in Nederland is zo doordrenkt van schrijvers, uitgevers en andere uitwassen van de schone letteren als Amsterdam. Theo Thijssen, Gerard Reve, W.F. Hermans en Arnon Grunberg werden er geboren, Harry Mulisch, Geert Mak en Connie Palmen kwamen hier wonen – om er nooit meer weg te gaan.

Dat de stad schrijvers inderdaad kan inspireren, laat deze schrijfwandeling zien.

Nieuwmarkt

We beginnen op de Nieuwmarkt, het hart van het oude Amsterdam – en een heel wat sfeervollere plek dan de aloude Dam. Hier komt alles tezamen: van de junks van de Zeedijk tot de yuppen (Young Urban Professionals) die de panden in het oude deel hebben gekocht en opgeknapt.

De Nieuwmarkt is ook een literaire plek. Vele romans en verhalen speelden zich op dit plein af, zoals De oesters van Nam Kee van Kees van Beijnum (het restaurant met deze naam bevindt zich op de hoek van het plein bij de Geldersekade). De Waag stond model voor Bommelstein, het slot van Olie B. Bommel, de enigszins sombere hoofdpersoon van Marten Toonders werk.

Opdracht
We lopen voor deze opdracht naar een andere hoek van de Nieuwmarkt, namelijk naar de Kloveniersburgwal, waar we op nummer 12 de beroemde kruidenhandel Jacob Hooij vinden. Deze ‘apotheek’ stamt uit de 17e eeuw, en herinnert aan de tijd van de VOC, toen schepen vol oosterse kruiden en specerijen hier aanmeerden.

Bedenk een historische scène waarin dit pand voorkomt. Ga terug in de tijd en probeer in te denken hoe het hier in de zeventiende eeuw aan toe ging. Bedenk een scène en schrijf het verhaal uit.

Zuiderkerkhof

Als we de Kloveniersburgwal verder af lopen lands de linkerkant, komen we bij de Zandstraat, die we aflopen naar het Zuiderkerkhof.

Deze werd bij de aanleg van de metro, eind jaren zeventig en begin jaren tachtig, geheel opnieuw ingericht en omringd door de nieuwbouw van Het Pentagon, zoals het witgele gebouw heet. De Zuiderkerk zelf is de eerste Amsterdamse protestantse kerk van na de Reformatie en werd in 1611 in gebruik genomen. De toren was in 1614 afgebouwd, zoals te zien is op de wijzerplaat. Jarenlang woonde schrijver Jean-Paul Franssens (De wisselwachter, Het gouden kind) in het Pentagon. Hij schreef er zijn persoonlijke herinneringen voor de privedomeinreeks van de Arbeiderspers onder de titel Zuiderkerkhof I. Franssens stierf in 2003.

Opdracht

Dit is een plek waar dood en leven samenkomen. Waar vroeger het kerkhof was, wonen nu gezinnen. We gaan nu een gedicht schrijven over het afscheid van een dierbare – een vriend, of een familielid. Om zo’n gedicht over dit soort grote vragen des levens te schrijven – dood, leven, begin, einde -  kun je het beste proberen zware woorden als ‘dood’, ‘verdriet’, ‘sterven’ te vermijden. Probeer door beschrijvingen, beelden en subtiele verwijzingen te suggereren en een gevoel over te brengen.

Schrijf nu een gedicht waarin dood en leven, afscheid en weerzien een rol spelen. Laat je inspireren door dit voormalige kerkhof, de kerk, de huizen en de herinneringen. Gebruik beelden en suggesties.

Waterlooplein

Steek via de Sint Antoniesbreestraat de gracht over naar de Jodenbreestraat. Sla rechtsaf de Houtkopersdwarsstraat in en loop deze uit tot je op het Waterlooplein komt.

De vlooienmarkt hier ontstond aan het eind van de negentiende eeuw, toen de Leprozengracht en de Houtmarkt werden gedempt. Ten tijde van de bouw van het stadhuis, de Stopera (1977-1986), was de markt een eindje verderop gevestigd, aan de Rapenburgerstraat. Eenmaal terug duurde het een tijd, voordat de sfeer weer terug was.

De Stopera is een ontwerp van de Oostenrijkse architect Wilhelm Holzbauer en leverde destijds traditiegetrouw veel discussie op. Architecten vonden het een misbaksel, de bevolking vond het gebouw te duur en te statusgevoelig. Nu het er al twee decennia staat maakt niemand zich er meer druk om en wordt het gebouw intensief gebruikt.

Opdracht
Bedenk argumenten tegen de bouw van zo’n gigantisch stadhuis-annex-opera. Gebruik esthetische, ethische of functionele bezwaren. Nadat je de argumenten hebt opgeschreven, mag je ook de argumenten vóór bedenken en opschrijven.

Neem vervolgens als anti-personage een van de marktkooplieden van destijds, en als voorstander een ambtenaar van de gemeente Amsterdam. Schrijf nu een dialoog die speelt in het begin van de jaren zeventig, en waarin de twee een discussie aangaan over de bouw van de Stopera.

Stadsarchief / De Bazel

Sla rechtsaf en loop het Waterlooplein af tot het overgaat in de Blauwbrug. Steek via deze brug de Amstel over. Sla daarna rechtsaf de Amstel op en meteen weer rechtsaf de Herengracht op. Loop deze af tot aan de Vijzelstraat, welke je links inslaat waardoor je de gracht oversteekt. Loop door tot nr. 32.

Het stadsarchief, dat vroeger de spekkoek werd genoemd, is eind 2006 in gebruik genomen en biedt niet alleen toegang tot honderden archieven (waaronder foto- en prentencollecties), maar geeft ook een prachtig uitzicht over de grachtentuinen. Ga het archief in en loop naar de bovenste verdieping en kijk uit het achterraam.

Opdracht
We verdiepen ons deze keer in levensverhalen. In het Stadsarchief Amsterdam zijn tienduizenden begraaf- en doopregisters, gezins- en marktkaarten van Amsterdammers door de eeuwen heen verzameld. Bijzonder ook zijn de Huiszittenhuizen, de huizen van waaruit de bedeling aan 'huiszittende armen' plaatsvond. Dat zijn arme mensen die niet in een gasthuis of tehuis waren gehuisvest, maar nog in hun eigen huis woonden.

Neel Doff, schrijfster van het beroemde boek Keetje Tippel leefde hier vlakbij, in de Utrechtse straat, in diepe armoede. Regelmatig liep de kelder onder, zodat het kinderwiegje in het water dreef. Doff wist zichzelf uit het arme leven te redden door zich te prostitueren, in het theaterleven op te gaan en een rijke man aan de haak te slaan. Over haar bewogen leven schreef ze vele boeken.

Schrijf een kort levensverhaal over een arm iemand die je hebt gekend – dat kan een buurtgenoot zijn, een vriend die in de schulden raakte, maar ook een familielid. Maak een schets van de persoon, en de gevolgen van de armoede. Wat deed dat met deze persoon? Hoe kon hij of zij overleven?

Deze schrijfwandeling werd oorspronkelijk geschreven door Louis Stiller.