Leestekens les 4: Hoe gebruik je de dubbele punt?

De dubbelepunt leidt citaten in, maar ook verklaringen, toelichtingen, opsommingen. Het is daarmee een leesteken dat vaak optreedt in zinnen, maar daar toch heel bescheiden onder blijft: het houdt zich doorgaans onopvallend op tussen andere grootheden die veel sterker de aandacht van de lezer trekken. Maar daarin komt nu verandering, want in dit vierde deel van Lessen over leestekens staat de dubbelepunt centraal.

De dubbelepunt, of dubbelpunt en ook wel colon, is een leesteken dat vrijwel onopgemerkt goed werk verricht. Je gebruikt een dubbelepunt om iets in te leiden: zinnen en zinsdelen, opsommingen en aanhalingen. Over aanhalingen gaat de volgende les over leestekens; die komen hier verder niet aan bod.

Gebruik dubbele punt bij zinnen en zinsdelen

Je plaatst de dubbelepunt voor zinnen of zinsdelen die iets noemen ter opheldering, verklaring, toelichting of als conclusie van wat je ervoor hebt geschreven. De betekenis van het leesteken is dan iets als ‘dat is’, ‘immers’, ‘namelijk’, ‘omdat’, ‘want’ en dergelijke. Een paar voorbeelden:

Niet zelden walmt een pregnante geur van de pagina’s: taal verloedert.
Dit boek voelt met u mee: u vindt hierin snel pasklare oplossingen.
Een zin is net een whodunit: er is een dader die de hoofdrol speelt, een plot en een slachtoffer.

Opsommingen

Over opsommingen las je al in deel 3 van Lessen over leestekens, toen de puntkomma als scheidingsteken werd geïntroduceerd. De dubbelepunt speelt hierin ook een rol: het leesteken leidt de reeks in. Het gaat dan om zowel korte reeksen die in een zin passen als opsommingen waarvan ieder deel op een nieuwe regel wordt geplaatst, zoals hieronder.

Dubbelepunt en conventies

Rond de dubbelepunt wordt een aantal conventies gevolgd:

Na als volgt, bijvoorbeeld, dat wil zeggen en met andere woorden komt alleen een dubbelepunt als er een opsomming volgt, niet als er een beschrijving wordt gegeven.

Vermijd meer dan één dubbelepunt in een zin.

Na een dubbelepunt volgt geen hoofdletter, behalve als het eerste woord een eigennaam is of een aanhaling in de directe rede, of als er een opsomming volgt die uit hele zinnen bestaat.
Als de letter waarop de dubbelepunt volgt cursief is, onderstreept of vet, dan wordt het leesteken wel ook cursief, maar niet ook onderstreept of vet weergegeven.

Verder gebruik dubbele punt

Gebruik de dubbelepunt ook als:

• deelteken: 24 : 6 = 4;
• tijdsaanduiding: 18:37 uur;
• ‘op’ en ‘staat tot’ in verhoudingsgetallen: 1:18, 3:7;
• fonetisch teken om verlenging aan te geven: snaar wordt uitgesproken als [sna:r];
• ‘vers’ in Bijbelteksten: Spreuken 9:9.