Verschillende soorten aanhalingstekens: welke gebruik je?

De vorige keer hebben we het erover gehad wanneer je aanhalingstekens gebruikt. Het is je waarschijnlijk weleens opgevallen dat die lang niet altijd dezelfde vorm hebben en je hebt je misschien afgevraagd hoe dat precies zit.

Door Peter van der Horst

Oorspronkelijk werden aanhalingstekens gebruikt zoals „hier”, dus dubbele tekens onderin en bovenin. In getypte tekst werden ook meestal dubbele tekens gebruikt, maar dan twee keer bovenin. (Er waren extra handelingen nodig om ze onderaan te plaatsen.)

Tegenwoordig zien we de dubbele aanhalingstekens veel minder vaak, in boeken en tijdschriften bijna nooit. Kranten gebruiken ze soms wel, zowel boven- als onderin.

Hoe hoort het eigenlijk?

Zoals voor de meeste leestekens geldt: we mogen helemaal zelf bepalen welke aanhalingstekens we gebruiken, maar de enkele aanhalingstekens komen steeds vaker voor, beide bovenin. En dat is wel te begrijpen, want ze nemen minder plaats in dan de dubbele én zijn minder nadrukkelijk.

Soms wordt de wat merkwaardige methode gevolgd om geciteerde hele zinnen tussen dubbele aanhalingstekens te zetten en losse woorden tussen enkele. Dat onderscheid heeft weinig zin en kan zelfs verwarrend zijn.

Nu is het niet zo dat we die dubbele aanhalingstekens maar helemaal moeten vergeten, want ze zijn soms goed bruikbaar. Dat is in de eerste plaats het geval als er iets binnen een citaat aangehaald wordt, bijvoorbeeld: De rechter zei: ‘Ik ben niet overtuigd van de “eerlijkheid” van de verdachte.’

Allerlei vormen

Enkele aanhalingstekens, dubbele aanhalingstekens… En ze kunnen ook nog eens verschillende vormen hebben. De aanhalingstekens zoals we die vroeger op de typemachine maakten, waren rechte, niet-typografische tekens: ' en ". In teksten die op de pc worden vervaardigd, zijn de gekrulde tekens het mooist. Ze hebben min of meer de vorm van de cijfers 6 (‘) en 9 (’); en de dubbele variant: “ en ”. Meestal krijgen ze ‘vanzelf’ de goede vorm bij het typen, maar het kan ook misgaan.

Hoe maak je ze?

Hoe kun je aanhalingstekens het gemakkelijkst op de pc maken? De eenvoudigste vorm van aanhalingstekens is ' en ", zoals op de typemachine. Aan het begin en aan het eind van de aanhaling hebben ze dezelfde vorm. Ze zijn eenvoudig en duidelijk, maar mooier (door hun vorm) zijn de typografische, gekrulde aanhalingstekens ‘…’ en “…”. Je kunt ze op de pc gemakkelijk maken, maar soms geeft dat dus problemen. Er is namelijk iets vreemds aan de hand. Als je op het computertoetsenbord een letter of teken aanslaat, is dat meestal direct op het beeldscherm zichtbaar, maar bij enkele tekens lijkt het of er niets gebeurt. Dat is onder andere het geval bij de aanhalingstekens. Om die toch zichtbaar te maken en in het document aan te brengen moet je direct na het teken een spatie aanslaan. Kan dat niet makkelijker? Het is natuurlijk lastig dat het bewuste teken niet direct geactiveerd wordt, maar daar is een reden voor: met deze zogenaamde dode toetsen zijn namelijk letters met een accentteken te maken, bijvoorbeeld à, é, ô en ñ. Als je het accentteken ' (naast Enter) aanslaat en direct daarna bijvoorbeeld de letter e, wordt dat é.

Terug naar de aanhalingstekens. Als je een aanhalingsteken typt, krijg je meestal ‘vanzelf’ de gekrulde aanhalingstekens. Word is vaak al zo ingesteld. Als dat niet zo is, dan is dat aan te passen via Bestand – Opties – Controle – AutoCorrectie-opties – AutoOpmaak tijdens typen. Daarna kun je ‘Rechte aanhalingstekens’ door ‘Gekrulde aanhalingstekens’ aanvinken. Als dat gebeurd is, krijg je bij het typen van een tekst automatisch de gekrulde aanhalingstekens. Het teken ' of " direct gevolgd door een letter levert het teken ‘ of “ op. Aan het eind van een aanhaling wordt het teken ' of " omgezet in het teken ’ of ”. En als het eens misgaat, dan is ‘ gemakkelijk te maken, namelijk met ' + spatie. (En ’ door Ctrl + twee keer '.) Als dit allemaal niet goed werkt, kan dat komen door een verkeerde instelling van het toetsenbord; dat moet namelijk (rechtsonder in het beeldscherm) ingesteld zijn op ‘Toetsenbord Verenigde Staten (internationaal)’.

De informatie hierboven kan ook nuttig zijn voor de apostrof (’), die immers dezelfde vorm heeft als een eind-aanhalingsteken. Is het je trouwens weleens opgevallen hoe vaak de apostrof in advertenties, koppen, reclameborden enz. de verkeerde vorm heeft?

Er is natuurlijk nog veel meer over leestekens te zeggen. De volgende keer gaat het over alle mogelijke streepjes: hoe je ze gebruikt, in welke vorm ze voorkomen en hoe ze op de computer te maken zijn.

Over de auteur

Peter van der Horst, de auteur van dit artikel, is docent Nederlands en zelfstandig tekstadviseur. Veel meer over leestekens (en aanhalingstekens) en andere tekens is te vinden in zijn boek de Nieuwe Leestekenwijzer (390 pagina’s), dat kortgeleden bij uitgeverij Garant is verschenen. U vindt er ook in hoe al die tekens op de computer te maken zijn. Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, De Taalgids en Begrijpelijk schrijven voor iedereen.