Wat doet een literair agent?

Steeds meer (beginnende) auteurs werken samen met een literair agent. Maar wat doet zo’n agent nu eigenlijk? En op welke manier heb je er profijt van? We vroegen het literair agent Maarten Boers.

---

Makelaar 

Het werk van een agent is te vergelijken met dat van een makelaar op de huizenmarkt. Ook een agent brengt vraag en aanbod bij elkaar, maar dan als het over boeken gaat. Als een auteur op een agent afstapt met een manuscript of een plan voor een boek, zal de agent altijd als reflex zijn klantenkring afgaan om te kijken of hij het boek ergens kan onderbrengen. 
In een gesprek met een romanschrijver heb ik een agent wel eens vergeleken met een condoom, wanneer je bedenkt dat je op een veilige manier wil samenwerken met de uitgever. Maar een vergelijking met een huizenmakelaar is misschien completer en treffender. Een agent kent de markt, weet hoe het werkt in de boekenwereld en kan de zoektocht naar een passende uitgeverij als geen ander begeleiden. 
En zo is hij een handelaar in woorden. De opdracht die de auteur hem heeft meegegeven luidt: probeer een uitgever te vinden die mijn woorden in boekvorm wil exploiteren. Hij is een kruiwagen om bij uitgevers binnen te komen en een onderhandelaar die een contract zo kan formuleren dat de auteur zich beschermd weet. Een goede agent is ook nog meelezer van het manuscript en een promotor en marketeer die de uitgever voedt met ideeën als het boek eenmaal op de markt is gekomen. Bovenal is hij de zakelijke partner van de auteur. 
Het contact met een auteur is heel nauw. Het is voor mij een reden geweest om de overstap te maken van de redactie van een uitgeverij naar een zelfstandig bestaan als agent. Ik wilde nog dichter en nauwer samenwerken met een auteur. De agent weet vaak als eerste met welke ideeën zijn auteur rondloopt. De auteur toetst de haalbaarheid van een idee of de waarachtigheid van een verhaallijn of plot vaak bij zijn agent voordat hij iets aan het papier toevertrouwt en deelt met anderen. De auteur benadert een agent omdat hij wil publiceren. Maar ook uitgevers benaderen agenten met ideeën waar zij een auteur bij zoeken. Zo kan een romanschrijver uit mijn stal bijvoorbeeld een opdracht voor een biografie aanvaarden, al dan niet als ghost writer, omdat de drie partijen (auteur, agent en uitgever) daar een goede samenwerking in zien. Ook bedrijven of media kloppen aan bij agenten als ze met een creatieve opdracht op zoek zijn naar schrijvers. Denk dan bijvoorbeeld aan jubileumboeken in opdracht, columns of een serie interviews. 

Distracted boyfriend 

Een literair agent is altijd op zoek naar de next big thing. In de regel vertegenwoordigt een agent een auteur voor een langere periode waarin de schrijver meerdere boeken maakt, maar ook een jonge debutant heeft voor een agent een enorme aantrekkingskracht. Iedereen kent die meme van de distracted boyfriend wel. Nou die is er ook voor agenten: de agent is de boyfriend, die met zijn vriendin (bestsellerauteur) aan zijn arm toch de verleiding van een debutant die voorbijkomt niet kan weerstaan en even over de schouder moet kijken. 
Voor de continuïteit van zijn bureau zal een agent altijd opletten of een nieuwe literaire sensatie begeleiding nodig heeft. Een agent heeft zo zijn spionnen, houdt uitslagen van schrijfwedstrijden in de gaten of nog beter: oefent als jurylid invloed uit op de uitslag. Natuurlijk is hij een grote lezer en pluist hij kranten en tijdschriften uit, op zoek naar nieuwe boekonderwerpen en schrijftalent. 
Een agent onderhoudt daarnaast voortdurend zijn netwerk aan het andere spectrum van het boekenbedrijf: de uitgevers en exploitanten van boeken en literatuur. Ga maar eens na hoe vaak een film of een serie tegenwoordig een boekverfilming is. Een literair agent kan ook daar zijn bijdrage leveren en een auteur waar nodig begeleiden bij film- en televisieproducties. Bij filmdeals werkt het vaak zo dat een producent eerst een optie-afspraak maakt voor een bepaald aantal maanden, waarin hij de haalbaarheid van de verfilming onderzoekt, zonder dat andere producenten in contact kunnen treden met de agent over dezelfde filmrechten. Gaat een verfilming door, dan volgt een contract met daarin sowieso een afspraak over de vergoeding voor de auteur. Die wordt in de regel gebaseerd op het budget van de totale productie en de uiteindelijke inkomsten van de film of tv-bewerking. 

Speeddate 

We zijn tegenwoordig dagelijks online in gesprek over manuscripten, submissions en pitches, maar nog altijd spreken mensen uit het boekenvak elkaar ook op boekenbeurzen over de hele wereld. Voor de Nederlandse markt zijn de London Book Fair en de Frankfurter Buchmesse het belangrijkst. In Amerika vindt jaarlijks de American Book Expo plaats en speciaal voor kinderboeken is er een beurs in Bologna. Op al die beurzen worden de rechten op vertalingen verhandeld. In sommige gevallen gaat het idee voor een boek zelfs al de markt op voordat de auteur nog maar een letter van het manuscript geschreven heeft, maar dat zijn de uitzonderingen. 

Nederlandse auteurs onder de aandacht brengen van buitenlandse uitgevers hoort ook bij een internationale beurs. Al moet ik eerlijk zeggen dat Nederlanders meer vertalingen lezen en buitenlandse uitgevers een stuk minder vaak besluiten een Nederlands boek te omarmen en tot een vertaling over te gaan. Veel goed werk wordt verricht door het Nederlands Letterenfonds, dat de promotie van Nederlandse auteurs in den vreemde ondersteunt en daar zelfs subsidies voor geeft. Veel uitgevers hebben zogenoemde rights managers in dienst die hun auteurs en boeken in het buitenland onder de aandacht brengen en vertalingen tot stand brengen.  

Veiling 

Vroeg in mijn carrière bood ik een non-fictieboek over autocoureur Max Verstappen aan een selectie uitgevers aan. Maar liefst zeven ervan wilden een bod uitbrengen. De auteur Ivo Pakvis wist niet wat hem overkwam, en eerlijk gezegd ik ook niet. Ik had een fiets voor hem gehuurd en we zijn op een dag dwars door Amsterdam van hot naar her gecrost. We zijn op de thee gegaan bij alle uitgevers en ik heb ze wederzijds laten kennismaken. De auteur was jong en zijn eerste boek was aanstaande, het was een spannende tijd. In de dagen na de kennismakingsronde ontving ik mails met reacties op het manuscript, ideeën voor de promotie van het boek, de timing, en natuurlijk ook de voorwaarden en het honorarium voor de schrijver. In samenspraak met de auteur is het vervolgens mijn taak om de voorwaarden optimaal te krijgen en een uitgever te kiezen die voor de toekomst de beste exploitant is. Soms is de persoonlijke band met de mensen van de uitgever belangrijker dan een hogere royalty of een steviger voorschot. De keuze viel uiteindelijk op de inhoudelijke reactie van een van de redacteuren die ook samenviel met die van het hoogste bod. 
Tegenwoordig maak ik zoiets vaker mee en kan ik zo voor mijn auteur de beste afspraken maken die zijn boek ten goede komen en de inspanning door de uitgever waarborgen. Want de eerste stap is belangrijk, maar misschien nog wel belangrijker is het zichtbaar maken van een titel in de markt. Zo wees ik een pr-medewerker er onlangs op dat haar inspanningen vooral gericht waren op televisie, radio, kranten en tijdschriften, maar dat een heel nieuw medium, namelijk de podcast, nog aan haar blikveld was ontsnapt. Ook daar is het van belang auteurs hun verhaal te laten doen. Elke niche heeft zijn boeken, en ook zijn eigen podcasts. Maar natuurlijk gaat een onderhandeling in de eerste plaats over de vergoeding voor de auteur. De uitgever betaalt een bedrag per boek aan de auteur, dat in de regel uitgedrukt wordt in een percentage van de winkelprijs van het boek. Kost een boek bijvoorbeeld 20 euro in de winkel, dan levert dat bijvoorbeeld 2 euro voor de auteur op, want die percentages beginnen vaak rond de 10%. Ze kunnen groeien naarmate het boek in de boekhandel beter verkoopt, soms tot wel 20% van de verkoopprijs. En omdat de auteur in de gelegenheid moet worden gesteld om zijn boek te kunnen afronden of hem niet te lang te laten wachten op deze royalty’s, staat er in het contract ook altijd een bedrag dat de auteur ontvangt als voorschot. Dat kan heel erg variëren. Uit een hoog voorschot kan een auteur aflezen dat de uitgever heel veel vertrouwen in hem uitspreekt. Een hoog bedrag kan ook een inzet zijn om andere concurrerende uitgevers af te troeven. Het is daarna aan de uitgever om dat weer te proberen terug te verdienen door heel veel boeken te verkopen. In het contract dat de agent sluit, staan verder afspraken over leenvergoeding, rechtsverhoudingen, copyright, e-bookexploitatie, audiorechten, herdrukken en allerlei andere voorwaarden, soms ook in kleine lettertjes. Maar de royalty en het voorschot daarop zijn de voornaamste onderdelen. Een agent spreekt af met zijn auteur dat een deel van de opbrengst uit de exploitatie van zijn werk (in de eerste plaats een uitgeverij die boeken verkoopt) voor de agent is. Dat is normaalgesproken ook een percentage en begint bij 15%. 

Coach

Zoals ik al eerder zei, stopt het werk van een agent niet bij het sluiten van een deal. Wat ik van de uitgevers verwacht is dat zij zich ook van hun beste kant laten zien om de publiciteit en verkoop van een boek te optimaliseren. Zij zijn immers verantwoordelijk voor de exploitatie van het boek. Bovendien: goede verkoop van het boek is voor auteur en uitgever goed. 
Een schrijver die zich bij mij heeft aangesloten en die ik help bij het schrijven van haar manuscript, gaf me onlangs aan dat het wat langer duurt om haar nieuwe versie bij me in te leveren. Haar leven als carrièrevrouw, moeder en minnares zat haar manuscript wat in de weg, om het zo maar eens te zeggen. Een vervelende situatie voor haar, maar natuurlijk ook voor mij. Geen manuscript, geen contract, geen inkomen. Dus wat doe je als agent om haar weer aan het schrijven te helpen? Je coacht haar, stimuleert haar door middel van korte overzichtelijke schrijfopdrachten weer achter haar bureau te krijgen en de drempel weer over te komen om aan het werk te gaan. 

Om een agent te worden volg je geen opleiding. Die is er gewoonweg niet. Dat vak leer je in de praktijk. Ik doe het zelf vanuit mijn ervaringen als redacteur en uitgever. Ik heb jarenlang met agenten onderhandeld over de rechten van boeken en koos er op gegeven moment nadrukkelijk voor een eigen agentschap te beginnen. Zo kon ik nog nauwer samenwerken met de auteurs in wie ik geloof. Andere agenten hebben meer ervaring in de promotie van titels, hebben zich meer toegelegd op de internationale rechtenhandel, of alleen specifieke filmdeals op basis van fictie of non-fictieboeken. Het is een vrij beroep, dat niet is beschermd. Dat is ook niet noodzakelijk. Voor een auteur die hulp zoekt bij het gepubliceerd krijgen van een boek of een andere stap in de literaire wereld is het goed om van tevoren te weten waar je hulp bij nodig hebt. Daarna is het goed om te achterhalen waar je die hulp het beste kan krijgen. Het antwoord op die vraag moge duidelijk zijn. 

Over Maarten Boers

Na zijn studie Neerlandistiek aan de Universiteit van Amsterdam startte Maarten Boers op de redactie van vaktijdschrift Boekblad. Later volgden redactiebanen bij uitgevers als L.J. Veen, Atlas Contact en Nieuw Amsterdam. In 2016 begon hij Maarten Boers Literary Agency, dat zich richt op alle (literaire) genres. Hij vertegenwoordigt Nederlandse auteurs richting hun uitgevers en is voor verschillende internationale uitgevers en agentschappen de sub-agent in Nederland. Zie de website voor meer informatie over zijn werk en de auteurs die zich bij hem hebben aangesloten. 

Dit artikel is eerder geplaatst in Schrijven Magazine 4 van 2020.