Schrijfwoordenboek: thema

Als je goed wilt leren schrijven, is het handig om schrijftermen te kennen. Zo leer je beter begrijpen hoe een verhaal is opgebouwd. Ook wanneer je in gesprek gaat met een uitgeverij is het belangrijk om te weten wat de verschillende schrijftermen betekenen. Hoor of lees je een schrijfterm waarvan je de betekenis niet (meer) weet? In het Schrijfwoordenboek van Schrijven Online verzamelen we alle schrijftermen én lichten we ze toe. Vandaag bespreken we het thema van een verhaal.

Mis je een schrijfterm waar je meer over wilt weten? Mail dan naar redactie@schrijvenonline.org. Deze keer: thema.

Wat is een thema binnen de literatuur?

Het thema van een verhaal is een idee of abstract onderwerp dat gedurende het verhaal centraal staat. Dit kan bijvoorbeeld een filosofisch vraagstuk zijn (‘waar ligt de grens tussen mens en machine?’) of een mening (‘winnen is toch belangrijker dan meedoen’).

De boodschap van een verhaal

In sommige werken is het thema een boodschap of moraal van het verhaal. In sommige verhalen komt zo’n boodschap expliciet naar voren om de lezer een 'les' te leren. Denk aan de fabels van Jean de La Fontaine. Maar ook andere verhalen kunnen een boodschap bevatten. De karakterontwikkeling van het hoofdpersonage in Van de koele meren des doods van Frederik van Eeden brengt impliciet het standpunt naar voren dat mensen de door hun achtergrond bepaalde slechte eigenschappen kunnen overwinnen, eventueel met de hulp van religie.

Achterliggend onderwerp

Een algemenere betekenis van het thema is een overkoepelend onderwerp van het verhaal. Dit is geen tastbaar onderwerp zoals 'honden' en ook geen samenvatting van de plot zoals 'een brief naar de koning brengen', maar iets abstracters zoals vrijheid, verleiding of vooroordelen. In deze betekenis hoeft het thema niet één standpunt in te nemen, maar kan ook meerdere kanten van het onderwerp laten zien of vragen erover oproepen. Een verhaal met liefde als thema is dus niet hetzelfde als een romantisch verhaal. In een romantisch verhaal staat liefde centraal in de gebeurtenissen van de plot: twee mensen worden verliefd, er komt een obstakel tussen, ze gaan op een eerste date, etcetera. Liefde als thema betekent dat het verhaal het onderwerp liefde verkent: er worden bijvoorbeeld vragen opgeroepen over de voor- en nadelen van liefde, of wat liefde eigenlijk inhoudt, of er wordt een specifiek standpunt ingenomen zoals ‘alle liefde is hebberig van aard’. Dit kan natuurlijk wel overlappen: een romantisch verhaal kan tegelijkertijd ook liefde als thema hebben.

De rol van interpretatie

Een verhaal kan meerdere thema’s bevatten, zeker wanneer je deze tweede betekenis aanhoudt. Niet alleen kan het bijvoorbeeld twee centrale thema’s tegelijk behandelen, maar het thema van een verhaal verschilt ook afhankelijk van de interpretatie van de lezer. Alice in Wonderland is bijvoorbeeld op veel verschillende manieren geïnterpreteerd: is het nou een satire van de samenleving, een allegorie voor drugsgebruik, of gaat het eigenlijk allemaal over wiskunde?