Hoe gebruik je symboliek in je tekst?

Het vorige artikel over beeldend schrijven sloten we af met de opmerking dat er een groot verschil is tussen beeld en symboliek. Wat is dat verschil, en hoe gebruik je symboliek in jouw tekst?

Het verschil tussen beeld en symboliek

Elk symbool is een beeld. Dat beeld moet een bepaalde werkelijkheid weergeven. Denk aan een smiley, die symboliseert vriendelijkheid in een digitale omgeving, waar toon en gebaar niet ‘meegelezen’ kunnen worden in de communicatie.

Tegelijkertijd is niet elk beeld een symbool. Denk aan het beeld van een mooie vrouw. Zij kán symbool staan voor iets, maar dat hoeft niet. Zij kan gewoon een mooie vrouw zijn.

Persoonlijke symboliek - een manier van zeggen

Elsschot schreef over zijn moeder als ‘een uitgaande lamp die dreigt te ontploffen bij wijze van afscheid.’ Hier overlappen symboliek en beeld elkaar: het beeld - de uitgaande lamp - staat symbool voor de stervende moeder. Tegelijkertijd staat de lamp  symbool voor het leven, en het uitgaan ervan voor het sterven. Het is een grote kunst om beeld, symbool en inhoud zó samen te voegen dat ze samen een naadloze eenheid vormen.

Verborgen symboliek

Het kan heel spannend zijn om symboliek te gebruiken in je verhaal. Je geeft er in feite je lezer een tweede verhaal bij mee, een boodschap, iets om over na te denken. 

Vooral in sprookjes en oude verhalen vind je veel symboliek. Het is niet voor niets dat Roodkapje een rood mutsje draagt: rood staat symbool voor dadendrang, nieuwsgierigheid en passie. Blauw daarentegen vertegenwoordigt hemelse aspecten, zoals contemplatie, gebed, meditatie. Het beeld, de bijbehorende symboliek en de inhoud zouden niet met elkaar overeenstemmen en het verhaal zou niet eens bestaan.

Gebruik symbolen selectief

Hoe mooi symboliek ook is: maak van je verhaal geen symbolenspeurtocht; zonder kennis over symboliek moet het verhaal ook boeiend zijn en goed te volgen.

Inspiraties voor symboolgebruik

Hieronder een aantal tips voor symboliek die je in je verhalen kunt gebruiken:

* weersomstandigheden (sneeuw, vorst, lente) in combinatie met een persoonlijkheid;
* de vier elementen (aarde, vuur, water, lucht, lees er hier meer over) in combinatie met karakters van personages;
* temperatuur (koud, hitte, lauw) in combinatie met sfeer;
* kleur (zie hier welke betekenis wereldwijd aan kleuren wordt toegekend) in combinatie met aankleding van personages, couleur locale;
* voorwerpen (lees hier en hier over symboliek van diverse voorwerpen) in combinatie met objecten die een rol spelen in de ontwikkeling van je verhaal of bij grote gebeurtenissen, zoals geboorte, huwelijk en oorlog;
* vruchten en bomen (zie hier en hier een artikel over de symboliek van vruchten en bomen) in combinatie met bepaalde gesteldheden zoals lust of zonde dan wel troost of houvast;
* dieren (lees hier over dierensymboliek), in combinatie met gevoel en gedrag;
* getallen (lees hier en hier over Bijbelse getallensymboliek), in combinatie met hoeveelheden, maten, tijden;
* rituelen (lees hier over diverse rituelen) in combinatie met verhaalontwikkeling en conflict.

Door Thérèse Major 

Thérèse Major is auteur en schrijfcoach. Haar werk verscheen bij o.a. de uitgeverijen Querido en Nieuw Amsterdam. Bij Schrijven Online verzorgt zij de cursus Literair proza schrijven, kun je dat leren? en Ieder kind kan verhalen schrijven. In de Taalwerkplaats Drenthe organiseert zij o.a. elke eerste zondag van de maand een Schrijverscafé.