Schrijfwoordenboek: onbetrouwbare verteller

Als je goed wilt leren schrijven, is het handig om schrijftermen te kennen. Zo leer je beter begrijpen hoe een verhaal is opgebouwd. Ook wanneer je in gesprek gaat met een uitgeverij is het belangrijk om te weten wat de verschillende schrijftermen betekenen. Hoor of lees je een schrijfterm waarvan je de betekenis niet (meer) weet? In het Schrijfwoordenboek van Schrijven Online verzamelen we alle schrijftermen én lichten we ze toe. Vandaag bespreken we de onbetrouwbare verteller.

Mis je een schrijfterm waar je meer over wilt weten? Mail dan naar redactie@schrijvenonline.org. Deze keer: onbetrouwbare verteller.

Wat is een onbetrouwbare verteller?

Een onbetrouwbare verteller is een personage dat de lezer misleidt door middel van verkeerde informatie, subjectief gekleurde informatie, of weggelaten informatie. Meestal is dit het vertellende hoofdpersonage in een verhaal geschreven in de eerste persoon.

In een zekere zin is geen enkele verteller betrouwbaar, omdat het niet mogelijk is om een verhaal op een volledig neutrale, onpartijdige manier te vertellen. In het geval van een onbetrouwbare verteller gaat dit echter nog een stap verder: de onbetrouwbaarheid van de verteller heeft een sterke invloed op het verhaal en laat de lezer twijfelen aan de waarheid.

Soorten onbetrouwbare vertellers

Er zijn grote verschillen in hoeverre de onbetrouwbare verteller bewust is van zijn onbetrouwbaarheid. Sommige zijn opzettelijk bezig de lezer te manipuleren: zij vertellen leugens of laten belangrijke informatie weg. Een voorbeeld hiervan is Dr Sheppard uit The Murder of Roger Ackroyd van Agatha Christie: hij geeft een 'waarheidsgetrouw' verslag van alle gebeurtenissen rondom de moord, maar vertelt hierbij niet dat hij zelf deze moord heeft gepleegd.

Een onbewust onbetrouwbare verteller heeft een sterk gekleurd wereldbeeld en ziet zelf niet dat hij het bij het verkeerde einde heeft. Soms lijdt het personage aan waanideeën: denk aan de dementerende hoofdpersoon uit Hersenschimmen van J. Bernlef, die personen door elkaar haalt en steeds minder besef heeft van zijn omgeving. Andere onbetrouwbare vertellers zijn naïef of partijdig, waardoor ze de gebeurtenissen om hen heen anders interpreteren. In Room van Emma Donaghue heeft de vijfjarige Jack niet door dat hij en zijn moeder gevangen worden gehouden en gelooft hij dat de wereld buiten hun kamer niet bestaat. In Rebecca van Daphne du Maurier is het wereldbeeld van de hoofdpersoon gekleurd door haar minderwaardigheidscomplex en haar obsessief karakter.

Niet iedere onbetrouwbare verteller is volledig bewust of onbewust. Ook tussenopties komen voor, zoals de verteller die overdrijft of het personage dat de waarheid omzeilt omdat hij het niet wíl geloven.

Onbetrouwbare vertellers in de derde persoon

Er wordt vaak gedacht dat onbetrouwbare vertellers alleen in het ik-perspectief voorkomen. Toch kunnen de meeste van de bovengenoemde kenmerken (met uitzondering van het direct liegen) ook in de derde persoon voorkomen. Een alwetende verteller kan manipuleren welke informatie de lezer wel en niet te weten krijgt. Vaker komt het voor dat de gedachten van personages (ook in de derde persoon) een sterk vervormd wereldbeeld laten zien. Een voorbeeld hiervan is The Shining van Stephen King, waarin Jack Torrence zich schaamt voor het breken van de arm van zijn zoon. In zijn gedachten probeert hij te ontkennen dat hij hier schuld aan heeft, maar zijn gedachten verbeteren elkaar en spreken elkaar tegen.