Je zin afbreken: hoe gebruik je het afbreekstreepje goed?

De vorige keer hebben we het gehad over het koppelteken en weglatingsstreepje. In zijn boek Nieuwe Leestekenwijzer, dat enkele maanden geleden is verschenen, noemt Peter van der Horst meer dan twintig toepassingen van (horizontale) streepjes. Nu is het afbreekstreepje aan de beurt.

Door Peter van der Horst

Wanneer een afbreekstreepje?

We gebruiken het afbreekstreepje om woorden aan het eind van een regel af te breken als ze niet meer op de regel passen. Het is het kleinste streepje, dat ook als koppelteken en weglatingsstreepje wordt gebruikt. Het zou mooi zijn als woorden nooit afgebroken hoeven te worden, maar dan zou je grote gaten aan het eind van de regel krijgen.

Bij het vervaardigen van een tekst hoef je je meestal niet druk te maken over het afbreken van woorden. De computer zorgt er meestal wel voor dat dit goed gebeurt. En de woordenboeken geven in het algemeen alle afbreekplaatsen van een woord.

We noemen hierna heel kort de belangrijkste regels, met daarna enkele bijzonderheden.

- We breken af tussen de delen van een samenstelling (vracht-auto, koren-aar), na een voorvoegsel (be-denken) en voor een achtervoegsel (werk-ster). Anders op basis van hun klank: mole-naar- pro-duct.

- Breek niet zodanig af dat één letter op de voorgaande of volgende regel komt: a-linea, muse-a. Hetzelfde geldt voor samenstellingen. Onjuist dus: mensa-pen, vide-oband.

- Van twee medeklinkers komt de eerste bij de eerste lettergreep en de tweede bij de tweede lettergreep: bes-te, ver-der, van-daag, men-gen. Is er één medeklinker, dan gaat die naar de volgende regel: be-zem, va-der.

- Van meer dan twee medeklinkers komen er zoveel bij de volgende lettergreep als aan het begin van een Nederlands woord uitgesproken kunnen worden: amb-ten, ern-stig.

- Voor en na de x tussen klinkers wordt niet afgebroken: exa-men, exo-tisch. Maar: ex-cuus (niet tussen klinkers).

- Breek Engelse woorden die als één lettergreep worden uitgesproken (tape, cake, site, live), liever niet af.

Enkele bijzonderheden

- Verkleinwoorden die eindigen op -tje worden afgebroken alsof ze niet zijn afgeleid: cafeetje/café-tje, baby’tje/baby-tje, parapluutje/paraplu-tje.

- Als je een woord met een trema afbreekt, vervalt het trema: geëist/ge-eist, patiënt/pa-ti-ent. Een accentteken en een tilde blijven bij afbreken wel staan: carri-ère, se-ñorita. Het is beter om in deze gevallen niet af te breken.

- Breek liever niet af na een enkele letter, cijfer of teken: A-bom, B’tje, &-teken. Ook niet in telefoonnummers, data, tussen voorletters en achternamen, voor maten en gewichten.

- Vermijd verwarrende afbrekingen: bommel-ding, hye-navel, beste-dingen, reserve-ring.

- Breek Engelse woorden af volgens de Nederlandse regels: marke-ting, mana-ger, mee-ting.

- Breek bij het typen op de computer nooit zelf een woord af door een streepje te zetten. Als de tekst om een of andere reden korter of langer wordt, komen de afbreekstreepjes midden in de regel terecht.

Als je wilt dat er in bepaalde gevallen niet wordt afgebroken, is dat gemakkelijk te voorkomen. Je typt dan een harde spatie: ctrl + shift + spatiebalk. Als de bewuste combinatie niet meer op de regel past, gaat die dus geheel naar de volgende regel. Dit kan handig zijn om afbrekingen in bepaalde woorden te voorkomen, maar ook bij cijfers of andere gegevens die beter niet gescheiden kunnen worden, zoals telefoonnummers, bedragen en data.

Enkele voorbeelden van afbrekingen die in de praktijk nogal eens problemen geven: ad-mi-nis-tratie, bio-scoop, di-ag-no-se, el-kaar, ja-nu-a-ri, jui-chen, loy-aal, luis-te-ren, ma-nus-cript, meest-al, met-een, per-spec-tief, re-gis-tre-ren, sys-teem, trans-port, voort-aan, vrien-din.

Tot slot

Als je twijfelt hoe een woord afgebroken moet worden of dat niet gemakkelijk kunt vinden, breek dan liever niet af.

Over de auteur

Peter van der Horst, de auteur van dit artikel, is docent Nederlands en zelfstandig tekstadviseur. Veel meer over leestekens en andere tekens is te vinden in zijn boek de Nieuwe Leestekenwijzer (390 pagina’s), dat kortgeleden bij uitgeverij Garant is verschenen. U vindt er ook in hoe al die tekens op de computer te maken zijn. Eerder schreef hij onder ander Redactiewijzer, Stijlwijzer, De Taalgids en Begrijpelijk schrijven voor iedereen.