Zo maak je een cliché origineel: opgroeien in armoede

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: opgroeien in armoede.

Het cliché

Volgens het cliché idee van opgroeien in armoede kan dat op twee manieren. Je hebt niets anders dan ellende gekend óf je bent niet zo slecht af. Want omdat je ouders er alles aan deden om je te onderhouden, voelde je tenminste hun liefde nog. Dat valt niet te zeggen over de rijke vader die alleen maar op kantoor zit…

Waarom stoort dit zo?

Dit cliché diept vrijwel nooit uit wat opgroeien in armoede echt betekent, omdat het vaak zo zwart-wit wordt benaderd als hierboven.
Een en al ellende, wat is dat? Vaak met honger naar bed gaan, bijvoorbeeld. Maar houdt het daarbij op, of betekent dat bijvoorbeeld ook dat die lege maag in de ochtend je ook in de weg zit als je je moet concentreren op school?
Als je de overromantische versie van armoede schrijft, wat is er dan zo sterk aan de ouderliefde dat die ellende enigszins behapbaar blijft? Hoe sterk is liefde dan?

Dit clichébeeld van opgroeien in armoede stoort, omdat het beweert geen uitleg te hoeven geven. De lezer snapt wel waarom honger of gered worden door liefde je veranderen of je wereldbeeld vormen.

De aanloop naar het cliché: niet weten wat je zegt

“Ik ben blut” is een zin die we makkelijk gebruiken. Ben je blut als student als je maar een in plaats van vijf biertjes kan betalen tijdens het stappen? Misschien, naar verhouding, maar dat is toch iets anders dan geen eten of huur kunnen betalen.
Bij iets wat voor heel wat mensen abstract is, maar wat ook een bepaald gebrek aan objectiviteit mist, is het belangrijk dat je meer dan gewoonlijk in de huid van je personage kruipt.

Anders gezegd: naast een oppervlakkig idee van ‘iets niet kunnen betalen’ hebben veel mensen geen idee wat armoede echt kan betekenen. Wil je daar niet cliché over schrijven, dan moet je je lezers meer uitleggen hoe zich dat specifiek voor jouw personage uit.

Het cliché fiksen: own voice

Armoede kan zich in verschillende mate en dus ook op verschillende manieren laten zien. Dat is essentieel om te onthouden. Is er in het gezin geen geld voor een telefoon voor de kinderen? Dan komt er misschien sociale isolatie en eenzaamheid om de hoek kijken. Waar bij geen geld voor eten schaamte en allerlei lichamelijke problemen komen kijken. Kijk goed in de personagebiografie van je held wat er van toepassing is en wat er in grotere lijnen het best in het verhaalthema past. Probeer volgens de own-voice schrijftechniek te schrijven. Wat voor jouw personage geldt, is belangrijk en hoe jouw personage dingen ervaart, is wat het verhaal draagt en wat het verhaal ook moet dragen. Vraag desnoods hulp van een ervaringsdeskundige om de gaten in je kennis aan te vullen.
Vanwege het vaak incomplete of verkleurde beeld dat mensen bij armoede hebben, is het belangrijk om de voorstelling daarvan wat meer ‘aan te vullen’. Wat klopt aan het algemeen aanvaarde cliché? Wat niet?

Nu jij!

Schrijf twee korte scènes van ongeveer vijf zinnen. Twee personages vertellen wat ‘ik ben blut’ voor hen betekent. Leg die bevindingen naast elkaar en schrijf vervolgens een scène van ongeveer 150 woorden waarin je een derde personage een moment van armoede laat meemaken.

Tips voor het vermijden van het cliché

• Zorg dat de armoede ook een verdieping op de personagebiografie of het verhaalthema biedt. Gebruik het niet voor een makkelijke tranentrekkerformule. Daar prikt een lezer makkelijk doorheen.
• Maak personages die arm zijn ook niet dom. Dat is een storend cliché op zichzelf.  Armoede ontstaat of bestaat om allerlei (andere) redenen. Ga goed na welke redenen wat bij jouw personage speelt.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.