Zo laat je clichés voor je werken

Clichés moet je vermijden. Dat lees je in elk artikel over schrijven en wordt er op elke schrijfsite en in elke Facebookgroep over schrijven ingestampt. En daar hebben de artikelen en cursussen en sites en Facebookgroepen groot gelijk in. Maar clichés kun je toch gebruiken. Niet letterlijk in je verhaal. Maar wel als ideeënbron om origineel te zijn. Want wat is het tegenovergestelde van een cliché? Iets origineels!

Herken het cliché

Om een cliché te kunnen gebruiken moet je het eerst herkennen. Sommige clichés zijn overduidelijk. Andere zijn zo ingesleten dat je ze niet eens meer bewust ziet. Hoe vind je ze dan?

Door veel te lezen – dan herken je ze in het werk van een ander. Door veel te schrijven – dan zie je ze in je eigen werk.

Draai het om

Ken je het begrip omdenken? Omdenken is de positieve kant zien van iets negatiefs: geen probleem maar een kans. Omdenken draait een gedachte, een situatie om. Dat kun je ook op clichés in je verhaal toepassen. Op je personages bijvoorbeeld.

De seriemoordenaar in een spannend boek is meestal een eenzame man. Heel cliché. Draai het om en maak er een populaire blondine van. Of het stereotype kattenvrouwtje, dat lieve mensje dat in haar bloemetjesjurk en grijze knotje elke dag voorbij stiefelt met tassen vol eten voor de zwerfkatten. Hé, verhaalidee: misschien vermoordt ze iedereen die ze betrapt op onaardig zijn tegen katten.

Oude vrouwen en, in mindere mate, oude mannen zijn vrijwel onzichtbaar. Ideaal dus als geheimzinnige (anti-)held. Niet aansprekend, oude mensen? Denk eens aan Hendrik Groen. Bovendien hoef je je lezer niet direct te laten weten dat achter die Hell’s Angel, die Superheld, die kwade genius die het leven van je protagonist zuur maakt, een oud vrouwtje of mannetje schuilgaat.

Emoties kunnen vaak lastig clichéloos beschreven worden. Brok in de keel, je kent dat wel. Ook daar kun je het omdraaiprincipe op los laten. Je heldin barst bijvoorbeeld niet in tranen uit maar begint te schaterlachen. Hysterisch – dat dan weer wel.

Uitspraken

Wat je personages zeggen kan heel cliché zijn. Er zijn van die staande uitdrukkingen die iedereen kan dromen: begin een zin ermee en je lezer maakt hem gapend af. Maar doordat je een bepaalde (oninteressante) verwachting hebt gewekt, kun je verrassen door daar juist níet aan te voldoen. Maak de zin op een andere manier af, of geef er een onverwachte twist aan.

Voorbeelden?

Natuurlijk moet je met dit soort anticlichés wel uitkijken - voor je het weet zijn het zelf ook weer clichés geworden.

Laat het cliché voor je werken als cliché

Vertel ik je hierboven net hoe je een cliché-uitspraak kunt omvormen naar iets verrassend, vertel ik je hier dat je het cliché ook het cliché kunt laten. Want als je je personage in clichés laat praten, geef je informatie over zijn of haar persoonlijkheid.

En je kunt het ook ironisch gebruiken:

Sue keek somber naar buiten, waar een kraai langsvloog die een desolaat gekras liet horen. Jezus, wat een cliché, dacht ze. Prompt begon het te stortregenen.

Wat het plaatje aan het begin van dit artikel met het onderwerp clichés te maken heeft? Dat is immers ook een geweldig (film)cliché: de held loopt in slow motion stoer naar de camera zonder zich iets aan te trekken van de gigantische explosie vlak achter hem.

Heerlijk

Over de auteur

Miriam Wesselink:

1. Is informatieanalist van beroep.
2. Is schrijver omdat ze schrijven heerlijk vindt.
3. Is haar SF-drama Verstrengelde Deeltjes aan het afronden.
4. Schrijft ook artikelen op haar schrijftipswebsite Singularity.nl.
5. Schrijft zo nu en dan een kort verhaal en publiceert dat dan ook op haar site.
6. Twittert over van alles en nog wat.
7. Heeft als motto: ik bid niet maar vloek wel.