5 tips voor als je over een personage schrijft dat trauma heeft

Een goed geschreven personage met trauma kan het plot versterken en je lezers diep ontroeren. Tegelijkertijd vraagt het om nuance, onderzoek en respect. Of je nu een psychologische roman schrijft of een thriller met een getroebleerde hoofdpersoon: met deze vijf tips zorg je dat je personage met trauma geloofwaardig, krachtig en empathisch overkomt.

1. Trauma is geen plotpunt, maar een onderdeel van het personage

Trauma is geen trucje om een personage "interessanter" te maken. Het beïnvloedt iemands gedrag, denken, relaties en keuzes. Vraag jezelf af: hoe heeft dit trauma hun wereldbeeld veranderd? Hoe beïnvloedt het hun dagelijks leven? Je hoeft het niet in elk hoofdstuk expliciet te benoemen, maar het mag wel door de onderlaag van je verhaal weven. 

2. Doe zorgvuldig onderzoek

Trauma komt voor in vele vormen: van verlies tot geweld en van oorlog tot misbruik of eenzaamheid. Elke situatie kent zijn eigen psychologische impact. Lees ervaringsverhalen, wetenschappelijke artikelen of praat met mensen die er zelf mee te maken hebben gehad. Stereotype of sensationele weergaven kunnen lezers kwetsen en een verkeerd beeld schetsen.

Trauma is een gevoelig onderwerp en het beschrijven van wat een persoon heeft meegemaakt kan een trigger geven waardoor een persoon een traumareactie kan hebben. Wanneer je mensen bevraagt, probeer je vragen dan zo luchtig mogelijk te houden, als de persoon in kwestie dieper op een vraag in wil gaan is het handig als dat vanuit hen zelf komt. Zo weet je zeker dat ze het willen hebben over een bepaald onderwerp.

Tip: Zoek termen als “posttraumatische stressstoornis (PTSS)”, “copingmechanismen”, of “trauma responses” als startpunt voor je onderzoek.

3. Laat trauma zich uiten op verschillende manieren

Niet elk getraumatiseerd personage is stil, agressief of teruggetrokken. Sommigen overcompenseren met humor, anderen zoeken controle, en weer anderen lijken ogenschijnlijk “oké”. Mensen reageren verschillend, afhankelijk van hun achtergrond, veerkracht, en steunnetwerk.

Sommige mensen zoeken afleiding, terwijl ander het liefst onder een deken wil kruipen en daar niet meer onder vandaan wil komen en zichzelf wil afzonderen om weer terug bij zichzelf te willen komen. Dat is oké, en dat moet je ook laten zien in je personage als je deze probeert tot leven te brengen in je verhaal.

Tip: Varieer in uitingsvormen: fysieke reacties, innerlijke dialogen, gedragingen en laat ruimte voor tegenstrijdigheid.

4. Toon het herstelproces, niet alleen het trauma

Trauma is geen eindpunt. Een personage kan groeien, vallen, hulp zoeken, terugtrekkend gedrag vertonen of kracht vinden. Het proces is grillig en uniek. Door het herstel te tonen, geef je je personage diepgang en hoop, zonder het trauma te bagatelliseren. Denk aan dat je personage in therapie gaat, nieuwe vriendschappen confrontaties met het verleden aangaat. Dan behaalt je personage kleine overwinningen. Het zijn allemaal waardevolle verhaalelementen.

Een voorbeeld is het trauma dat Celie uit het boek The Color Purple heeft meegemaakt. Ze groeit op in een omgeving van misbruik en onderdrukking. Haar trauma beïnvloedt hoe ze zichzelf ziet: als onwaardig, stil en klein. Door het boek heen zie je haar langzamerhand, op een krachtige manier, herstel vinden via vriendschap, liefde en het hervinden van haar stem.

5. Denk na over trigger warnings in het boek. 

In de VS is dat al wat gebruikelijker dan in NL. Dus als een boek gaat over seksueel geweld, dat dit in het begin wordt benoemd, zodat mensen weten of ze het wel of niet kunnen lezen. Dit leidt al jaren tot de discussie of je dan geen spoilers geeft. Maar het kan een overweging zijn voor een auteur om dat wel of niet te doen, om lezers tegemoet te komen.

Tegelijkertijd roept het vragen op over de verantwoordelijkheid van de schrijver: moet je als auteur rekening houden met de mentale gesteldheid van je lezers, of mag je ervan uitgaan dat mensen zelf bepalen wat ze aankunnen? Het benoemen van gevoelige thema’s vooraf kan helpen bij het creëren van een veiligere leesomgeving, zeker voor mensen met traumatische ervaringen. Aan de andere kant is er ook het risico dat de literaire impact van een boek afneemt als belangrijke elementen vooraf worden prijsgegeven. Het blijft dus een afweging tussen zorgvuldigheid en artistieke vrijheid.