Zo gebruik je tekens in woorden

Kortgeleden is de Nieuwe leestekenwijzer Compact verschenen. In dat boek besteedt Peter van der Horst aandacht aan alle problemen die zich op interpunctiegebied kunnen voordoen, waar hij eerder een artikel over schreef. Nu gaat het over een leestekenprobleem, namelijk tekens in woorden. 

Leestekens kunnen niet alleen in zinsverband problemen geven (zoals de komma); ook in woorden zijn ze vaak lastig, zoals in netto-opbrengst (nettoopbrengst is niet te lezen), reële (en niet reele, voor de uitspraak). We voorkomen met het streepje en het trema dat twee klinkers die samen het teken voor één klank vormen, worden samengevoegd. In bijvoorbeeld naoorlogs, politieagent en psychoanalyse is dat streepje dus overbodig.

Jans boek of Jans’ boek

Om aan te geven dat we het over Jan of Jans hebben, is een apostrof nodig in bijvoorbeeld Jans boek en Jans’ boek. Is het je trouwens weleens opgevallen dat de apostrof heel vaak een verkeerde vorm heeft, bijvoorbeeld in brochures, advertenties en op reclameborden? Er is dan ten onrechte een aanhalingsteken (‘) gebruikt.

Accent aigu, accent grave en accent circonflexe

Ook met de accenttekens kan weleens iets misgaan. Ze worden vooral op Franse leenwoorden gebruikt: café, crème, enquête. En dat zijn meteen de drie soorten, die met hun Franse benaming worden aangegeven: accent aigu, accent grave en accent circonflexe. ‘Vroeger’ (voor de spellingwijziging van 1995) kon zowel het accent aigu als het accent grave gebruikt worden om een woord of deel van een woord nadruk te geven. Het accent aigu kwam op een lange klinker: déze, hóger, láter; het accent grave kwam op een korte klinker: mèt of zònder, blùt. Als de klank met meer dan één letter wordt weergegeven, krijgen de eerste twee letters een accentteken: één, móét, vóórkomen, zúíver, ééuwig, níéuwe, nóóit.

Natuurlijk kan het weleens nodig zijn om de nadruk op een woord of deel daarvan te leggen, maar in de praktijk blijken de accenttekens te pas en te onpas gebruikt te worden. Vermijd ze zo veel mogelijk, want ze maken de tekst onrustig. In de volgende voorbeelden kunnen ze beter wegblijven: Ik drink mijn koffie zónder suiker. Lees de instructies goed door, want alleen dán werkt het apparaat optimaal. En bijvoorbeeld zeer heeft geen accentteken nodig: het woord heeft van zichzelf al genoeg nadruk.

Er is nog veel meer te zeggen over leestekens en andere tekens. Vandaar dat de Nieuwe leestekenwijzer Compact meer dan 200 bladzijden heeft. Natuurlijk komen alle leestekens en andere bijzondere tekens uitvoerig aan bod, maar je vindt er ook hoe ze op de computer te maken zijn.

Over de auteur

Peter van der Horst, Nieuwe leestekenwijzer Compact. Uitg. Garant, 220 blz. € 19,50.
Peter van der Horst, docent Nederlands en zelfstandig tekstadviseur, heeft vele artikelen, cursussen en boeken geschreven, waaronder Stijlwijzer, Redactiewijzer en Duidelijke taal.