Waarvoor gebruik je het stijlfiguur epitheton?

Misschien heb je weleens gehoord van een Homerische epitheton; een vast bijwoord of zin om iets of iemand te omschrijven. Maar wat is nu precies een epitheton en waarom gebruik je het als je geen lyrische dichter bent zoals Homeros? Je leest het deze week in het schrijfwoordenboek.

Wat is een epitheton?

Epitheton komt van het Griekse epi-tithenai, wat erop zetten of erbij zetten betekent. Dit omschrijft ook direct wat het stijlfiguur doet. Een epitheton is een toevoeging aan een zelfstandig naamwoord. Binnen deze categorie onderscheiden we vier verschillende soorten:

I.    Epithetion necessarium: Een toevoeging die nodig is om te identificeren waarnaar het verwijst. Voorbeelden hiervan zijn Karel de Grote en Karel de Goede, die dit eptiheton nodig hebben om van elkaar onderscheiden te worden.
II.    Epitheton Ornans: Niet noodzakelijk, maar versierend. Het omschrijft een kenmerk waarmee de drager wordt geassocieerd. Zo noemt Homeros de dagenraad bijvoorbeeld vaak ‘rozenvingerig’, of de held Achilles ‘snelvoetig.’
III.    Épithète de nature: Een epitheton die een eigenschap uitdrukt, zoals ‘de blauwe lucht’ of ‘het scherpe zwaard’.
IV.    Het individualiserend epitheton: Ook wel ‘wisselend epitheton’, omdat dit een epitheton is dat juist treft door de originaliteit. Een voorbeeld:

Ik droomde van een kalmen, blauwen nacht. De matte maan lag laag in mistig glimmen (De nieuwe gids, 1888, I, p. 138)

Wat heeft het voor effect?

Als het binnen de eerste categorie valt, kan een epitheton puur dienen voor verduidelijking. Verder bestaan de toevoegingen vaak de tekst te versieren. Door het gebruik van een epitheton kan je aan de lezer iets verraden over het onderwerp dat je omschrijft, of iets benadrukken wat ze al weten. Dit maakt je tekst meer beeldend en sprekend.
Ook kan je een epitheton gebruiken om het ritme van je zinnen te veranderen. Zo gebruikte de dichter Homeros vaak verschillende epithetons, afhankelijk van het aantal lettergrepen dat hij nog nodig had voor zijn strofe. Zo had hij er veel voor één persoon: de zwaarbeproefde en grote Odysseus, de edelgeboren Odysseus, de gevatte Odysseus of simpelweg ‘Odysseus’ als hij niet veel ruimte over had.

Hoe gebruik jij een epitheton?

De vier soorten epithetons hebben allemaal een iets verschillende functie, maar kunnen door elkaar gebruikt worden. Soms is het verschil niet helemaal duidelijk en valt een epitheton binnen meerdere categorieën. Gebruik een epitheton om jouw omschrijvingen doeltreffender te maken. Wil je een bekend beeld oproepen, denk dan aan een épithète de nature. Wil je graag een omschrijving geven die de lezer nog niet eerder heeft gehoord en misschien doet denken? Dan kan je eerder terugvallen op een individualiserend epitheton.