Stijl – Lapsus

Vergissingen, tikfouten of versprekingen heeft iedereen als hij aan het schrijven is. Het kan ontstaan door te snel willen praten of door onwetendheid. Deze schoonheidsfoutjes noemen we Lapsus, een vergissing. Lees hieronder de meest bekende spreek- en schrijffouten.

Lapsus

‘Fout, vergissing’, slip of the tongue/pen. Verspreking (lapsus linguae) of verschrijving (lapsus calami ‘schrijffout’, of lapsus clavis ‘type fout, drukfout, zetfout’). Vaak ontstaat de fout door onoplettendheid, zenuwachtigheid of dyslexie (spoonerism). De Nederlandse tv-presentator Philip Freriks is bekend om zijn versprekingen, bv. ‘scheldgieters’ voor ‘geldschieters’.

Soms ontstaat de verhaspeling door onwetendheid (malapropisme) of contaminatie, bv. ‘conseclusie’ (J. Cruyff) voor ‘conclusie’ (vgl. consequentie);‘goeie ’s morgens’ (Jiskefet).

Een lapsus wordt pas een stijlfiguur als het om zijn effect wordt geciteerd, naverteld of becommentarieerd. In Zur Psychopathologie des Alltags -lebens interpreteert Freud lapsussen als Fehl -leistungen, die onbewuste processen onthullen, bv. ruineren > urineren. J. Joyce speelt met dergelijke fouten in zijn romans Ulysses en Finnegans Wake.

Functies

1 Komisch. Het opvoeren van een zich versprekend personage is een beproefd komisch procede (dogberryisme). In het liedje ‘Kleine Johanna’ van Henk Elsink komen diverse ‘versprekingen’ voor, bv. ‘het is boorvrij, voorbij’. Een ander komisch genre is de contrepet, bv. landschappen > schandlappen

2 Ernstig. Een insinuerende lapsus is de vraag van Hamlet aan Ophelia: ‘Lady, shall I lie in your lap?’ (Vrouwe, mag ik in je schoot liggen?); hij herstelt zijn fout: ‘I mean, my head upon your lap’ (Ik bedoel: mijn hoofd in je schoot leggen; W. Shakespeare, Hamlet, 3.2)

Het Groot Retorisch Woordenboek

Ongemerkt sluipen er in veel van onze teksten fouten die we ondanks aandachtig redigeren over het hoofd zien. In samenwerking met het Groot retorisch woordenboek komt er wekelijks een stijlfiguur aan bod.

Het Groot Retorisch Woordenboek is nu verkrijgbaar voor €22,50. Meer informatie vind je hier.

Tijdelijke aanbieding: wie nu een abonnee werft voor Schrijven Magazine of zelf abonnee wordt, krijgt het Retorisch Woordenboek (t.w.v. € 22,50) cadeau!

Werf een abonnee   Word abonnee