Herkomst van ‘iemand iets op de mouw spelden’

Wanneer je iemand iets vertelt wat niet waar is, kun je zeggen dat je iemand 'iets op de mouw speldt'. Deze uitdrukking was al in de 17e eeuw wijdverspreid en wordt tot op de dag van vandaag veel gebruikt. De herkomst van de zegswijze heeft waarschijnlijk te maken met het figuurlijk 'aanhechten' van een vals denkbeeld.

Over de herkomst van 'iemand iets op de mouw spelden' bestaat helaas geen duidelijkheid. Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett vermeldt dat de uitdrukking al in de 17e eeuw wijdverspreid was in het Nederlands, al was de variant 'iemand iets op de mouwen binden' toen algemer bekend. Hij noemt twee mogelijke verklaringen voor het ontstaan van de uitdrukking.

Valse denkbeelden

De verklaring die Stoett zelf het meest waarschijnlijk acht, is dat 'iemand iets op de mouw spelden' te maken heeft met het figuurlijke 'aanhechten' van een denkbeeld aan iemand. Wanneer je 'iemand iets op de mouw speldt', zadel je dus iemand op met een bewering die niet klopt, maar die door deze persoon wel voor waar wordt aangenomen. Stoett wijst erop dat iemand 'iets aansmeren' op dezelfde manier is ontstaan en dat de uitdrukking 'iemand een oor aannaaien' waarschijnlijk dezelfde herkomst heeft.

Oude gewoonte

De andere verklaring die hij aandraagt heeft te maken met een gewoonte die eeuwen geleden op feesten bestond. Voor dit gebruik moesten mensen soms letterlijk dingen op hun mouwen speldden. Dit waren vaak mooie en waardevolle attributen die als versiering dienden. Van hieruit zou 'op de mouw spelden' langzaam de figuurlijke betekenis 'vleien' hebben gekregen. Later zou de huidige betekenis van de uitdrukking ontstaan zijn.

Stoett bespreekt ook nog de uitdrukking 'een gemaakte mouw'. Deze zegswijze, die niet meer veel gebruikt wordt, betekent 'een voorwendsel, een list'.

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder verschenen is op IsGeschiedenis.