Herkomst van 'aan het eind van je Latijn zijn'

Wanneer je echt niet meer weet wat je moet zeggen of ten einde raad bent kun je dit uitdrukken door te zeggen dat je ‘aan het eind van je Latijn bent’. Een andere betekenis van de uitdrukking is dat iemand bijna dood is. Deze uitdrukking wordt in het Nederlands vaak gebruikt en vindt zijn oorsprong in de 16^e eeuw, in de Franse taal. 

Over de precieze herkomst van ‘aan het eind van je Latijn zijn’ is weinig bekend. De uitdrukking ontbreekt dan ook in de meeste Nederlandse standaardwerken over spreekwoorden en gezegden, zoals bij F. A. Stoett en bij het Genootschap Onze Taal. Er bestaan wel mogelijke verklaringen over de herkomst van de uitdrukking, maar het is lastig in te schatten hoe betrouwbaar deze zijn.

Latijn als voertaal

Eén mogelijke verklaring heeft ermee te maken dat veel mensen het Latijn vroeger niet voldoende beheersten, terwijl Latijn in de Katholieke kerk de voertaal was. Wanneer er dan in het Latijn tegen ze gesproken werd, begrepen de mensen dit niet allemaal. Je zou dan kunnen spreken van ‘het eind van hun Latijn’.
Een andere suggestie voor de herkomst van de uitdrukking heeft te maken met het leren van de Latijnse taal. Het Latijn is een complexe taal om te leren. Mensen die klaar waren met het oefenen van hun Latijnse woorden, zouden daarna uitgeput zijn. Hier zou dan de uitdrukking aan ontleend zijn, maar ook deze verklaring is onzeker.   

Einde van je Latijn in het Frans

Wat wel met zekerheid te zeggen is over ‘aan het eind van je Latijn zijn’, is dat de uitdrukking ontleend is aan het Frans. In het Frans luidt de uitdrukking ‘être au bout de son latin’, wat precies hetzelfde betekent als de Nederlandse uitdrukking. In het Frans wordt deze uitdrukking al teruggevonden in de 16^e eeuw en ook in het Frans bestaat een mogelijke verklaring voor de herkomst van de uitdrukking.
Het Latijn was van oudsher de taal die gesproken werd door de hogere klassen. Mensen die afkomstig waren uit lagere klassen konden als gevolg hiervan vaak niet alles volgen wat er in het Latijn gezegd werd, omdat ze de taal niet voldoende beheersten. Deze mensen waren dan dus letterlijk en figuurlijk aan het eind van hun Latijn. Deze verklaring lijkt dus toch de juiste verklaring voor de herkomst van de uitdrukking te zijn.  

Dit artikel is een bewerking van een artikel dat eerder verschenen is op IsGeschiedenis.