“Een goed gedicht is een soort zwarte doos”

Poetry International interviewde Baskisch dichter Harkaitz Cano over taal, identiteit en de noodzaak van poëzie en kunst in de hedendaagse maatschappij. Zijn Craft Talk vindt plaats op zaterdag 13 juni van 17:30 – 18:00 in de Rotterdamse Schouwburg. Interview door Nathalie van Meurs.

Denkt u dat het Baskisch een ander idee of gevoel van identiteit biedt aan Basken dan bijvoorbeeld het Spaans of het Engels? En wat betekent het dat het Baskisch wordt gezien als een ‘verzonnen taal’?

Een aantal jaren geleden maakte Orson Welles een documentaire in Baskenland. Uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat hij geen idee had van wie de Basken waren, maar hij was er in ieder geval zeker van dat ze niet Spaans of Frans waren. Het Baskisch is een kleine wereld op zichzelf: een aantal uitgeverijen, publieke omroepen en radiozenders, een dagelijkse krant en een zeer actieve en cutting edge internetomgeving. Daarbij komt dat het Baskisch slechts een natuurlijk middel is zonder enige mystiek; een taal, onder vele andere talen, met als bijzonder gegeven dat het slechts door om en nabij een miljoen mensen wordt gesproken. We zijn met weinig, dat klopt, maar we zijn met meer dan bijvoorbeeld Ijsland waar ze een geweldig muziek- en literuurlandschap hebben. Op een bepaalde manier vervormt het feit dat wij geen eigen staat hebben het idee van onze nietigheid in de wereld, dat is onterecht.

Alle talen zijn ‘verzonnen talen’, het Baskisch is alleen meer recentelijk verzonnen. Bovendien is taal een levend organisme dat iedere dag verandert. 

Het Baskisch wordt gezien als een geïsoleerde taal die, wanneer zij wordt geassocieerd met andere talen, het meeste lijkt op de ‘dode taal’ Aquitane. Hoe verrijkt of beperkt dit gegeven de rol van taal in het streven naar identiteitsvorming van een volk? En hoe verrijkt of beperkt het u tijdens het schrijven (poëzie)?

Het Baskisch is niet zo geïsoleerd als men denkt. Veel woorden vinden hun oorsprong in het Latijn. Het Baskisch heeft ook veel vertakkingen naar en raakvlakken met andere talen. Dit werkt ook beide kanten op: sommige woorden in het Spaans vinden hun wortels in het Baskisch, en het Baskische woord voor telefoon kan door iedereen worden begrepen: “telefonoa”. Aan de andere kant is Baskisch bij uitstek geschikt om over te speculeren, met als beginpunt de onbekende oorsprong van de taal. Je kan verzinnen wat je maar wilt en daar hebben we dan ook allerlei theorieën over. Komt het van Kaukasus? Heeft het misschien Berberse wortelen? Spraken Adam en Eva Baskisch? De keuze is aan jezelf, niemand kan het achterhalen. Onze taal is dan misschien wel een oude, maar daar ben ik niet per se trots op. Ik geef de voorkeur aan de gedachte dat onze literatuur jong, actief en levendig is, omlijst door een florerende cultuur. Een Baskische schrijver voelt zich soms de eerste die de verse sneeuw betreedt. Het is misschien moeilijker om je er een weg doorheen te banen, maar het feit dat je iets aan het creëren bent en je eigen voetafdrukken achterlaat, jouw pad en traditie, kan ongelooflijk spannend en verfrissend zijn.

Tijdens het Poetry International Festival zal u een Craft Talk houden. Kunt u iets vertellen over de onderwerpen die u zult aansnijden en waarom ze relevant zijn voor onze hedendaagse maatschappij?

Het belangrijkste idee is dat humor en ironie essentieel zijn om iets teweeg te kunnen brengen. Zo ook de interactie tussen verschillende kunstvormen. Een van mijn belangrijkste aandachtspunten met social media zoals Twitter is dat tegenwoordig iedereen een schrijver, maar niemand meer een lezer wil zijn. Hoe kan, in deze context, een dichter iets toevoegen aan de maatschappij? Misschien moeten we proberen om de echte, oorspronkelijke betekenis van sommige uitgeputte woorden te herstellen. Dit kunnen we doen door bijvoorbeeld onverwachte nuances aan te brengen en ongemakkelijke gevoelens los proberen te krijgen; de lezer aan het twijfelen brengen over zijn of haar overtuigingen. Dat is makkelijk gezegd, maar...

Hoe beïnvloedt het onderwerp van uw Craft Talk uw eigen poëzie en/of kunst?

Ik kan me geen voorstelling maken van poëzie zonder de connectie met het dagdagelijks bestaan. Ik geloof dat kunst soms een bescheiden verandering teweeg kan brengen of, in het beste geval, zelfs catharsis. Zoals Catalaans dichter Joan Margarit eens zei: een goed gedicht is een soort zwarte doos. Wanneer je deze doos doorzoekt zal je opmerken dat iets lichtelijk veranderde tijdens je zoektocht, ook al ben je niet in staat om de reden van deze transformatie volledig te begrijpen.

Harkaitz Cano (Lasarte, 1975) woont in Spaans Baskenland, is romanschrijver, dichter en schrijft in het Baskisch. Hij wordt gezien als een van de grootste literatoren van de streek en heeft diverse prijzen gewonnen. Hij debuteerde in 1994 als dichter, met de bundel Kea behelainopean bezala (Zoals rook in laaghangende mist). Hij studeerde rechten en werkt als scriptschrijver voor radio, televisie en strips. Als literair vertaler vertaalde hij werk van Hanif Kureishi, Paul Auster en Allen Ginsberg naar het Baskisch. Cano houdt ervan om samen te werken met mensen van andere disciplines, zoals muziek en (street art)kunst. Zijn gedichten hebben een verhalend karakter en bevatten veel gedetailleerde verwijzingen naar de moderne realiteit. Daarnaast vindt er een voortdurend onderzoek plaats naar ruimte, naar het (internationale) stadsleven, naar het gedrag van mensen en naar de werking van (minderheids)talen en identiteit.

LEZERSACTIE: 2e kaartje gratis!

Op 11 en 13 juni biedt Poetry International workshops en andere programmaonderdelen waar schrijvers echt wat van kunnen opsteken. Daarom profiteren lezers van Schrijven Magazine op die dagen van een speciale actiekorting: de 2e dagkaart gratis. Je kunt dus met z’n tweeën naar Poetry International voor slechts € 15,-. Je leest alles over deze actie in het juninummer van Schrijven Magazine, dat omstreeks 5 juni verschijnt.

Nog geen abonnee? 

Word abonnee