De gereedschapskist van de schrijver: drijfveren van je personages

We willen allemaal iets bereiken in het leven, en dat doel kleurt al onze reacties en beslissingen. Hetzelfde geldt voor de personages in een verhaal. In deze Gereedschapskist van de schrijver hebben we het over de drijfveren van je personages en waarom die drijfveren helder moeten zijn voor de lezer.

Het doel van je hoofdpersoon geeft betekenis aan alles in het verhaal. Niet alleen bepaalt het wat hij denkt en doet, het is ook de leidraad die je als schrijver gebruikt om obstakels op zijn pad te gooien: die moeten het ten slotte moeilijker voor hem maken om zijn doel te bereiken. De lezer zal dan ook vanaf de eerste pagina op zoek gaan naar het antwoord op de vraag: wat wil dit personage?

Kleine en grote doelen

Meestal zal je personage meerdere doelen hebben. Elke goede scène heeft een eigen doel, bijvoorbeeld iemand overtuigen of ontsnappen aan een achtervolger. De scènes worden verbonden tot een verhaal door een overkoepelend doel. In een roman is dat vaak een groter of ingewikkelder doel dan in een kort verhaal, simpelweg omdat er meer ruimte is om het uit te werken; een kort verhaal bestaat soms maar uit één scène met één klein, simpel doel. Groot of klein, door het doel van je hoofdpersoon in de gaten te houden, kun je je verhaal een sterkere samenhang geven.

Laat de lezer meeleven

Niet alleen moet je als schrijver weten wat je personages willen bereiken, je moet die informatie ook duidelijk maken aan de lezer. Dat klinkt logisch, maar het is toch een veelvoorkomende valkuil. Vaak gaat het onbewust: je weet zelf heel goed welke drijfveer er achter de handelingen van je hoofdpersoon zit, dus kan het lastig zijn om te zien of het ook uit de tekst naar voren komt.

Vaak zal het overkoepelende doel nog niet vanaf het begin van het verhaal helder zijn, maar de lezer moet dan in ieder geval een idee krijgen wat het personage in die bepaalde scène probeert te bereiken. Zonder die informatie lijken de gebeurtenissen willekeurig, als een sportwedstrijd waarbij je geen idee hebt hoe er punten gescoord worden. Pas als duidelijk is wat het personage wil, kan de lezer van elke gebeurtenis en elk stukje informatie inschatten of het dichter naar het doel toe of verder ervan af leidt, en zal hij of zij willen doorlezen om te zien of het doel uiteindelijk bereikt wordt.

Innerlijk doel

Al die concrete doelen - de wedstrijd winnen, een jeugdliefde terugvinden, carrière maken - zijn echter nog niet wat je personage écht wil. Ieder personage heeft ook een onderliggend doel, de reden waarom hij of zij dat zichtbare doel nastreeft. De zoektocht naar de jeugdliefde kan te maken hebben met ontevredenheid over de huidige situatie en een verlangen naar toen het leven nog simpel was. Het doel om hogerop te komen kan voortkomen uit de overtuiging dat je pas echt iemand bent als je in een dure auto rijdt (innerlijk doel: 'iemand zijn'), of uit het willen voldoen aan de verwachtingen van de vader van het personage.

Het zijn deze onderliggende drijfveren die maken dat de lezer pas echt met het personage mee kan leven. Dat geldt zelfs voor ogenschijnlijk heldere, concrete doelen als 'overleven'. Natuurlijk willen de meeste personages niet doodgaan, maar dat alleen is niet genoeg om een verhaal of scène te dragen. Er moet een specifieke, onderliggende reden zijn waarom het personage op dit moment deze situatie wil overleven, zoals iemand die ze anders in de steek zou laten of een belofte die ze niet meer zou kunnen nakomen.

Tegenstrijdige doelen

We weten lang niet allemaal wat we echt willen, en iedereen heeft wel eens keuzes gemaakt die later niet de juiste bleken te zijn. In een verhaal kan het interessant zijn als het concrete, zichtbare doel (wat het personage denkt dat ze wil) uiteindelijk in strijd blijkt te zijn met het innerlijke doel (wat ze werkelijk wil). Het concrete doel kan dan in de loop van het verhaal veranderen.

Een goed voorbeeld hiervan is te vinden in de film It's a Wonderful Life. Hoofdpersoon George Bailey wil weg uit het stadje Bedford Falls (concreet doel) omdat hij iets wil betekenen voor de wereld (onderliggend doel). Allerlei tegenslagen verhinderen dit. Aan het eind van de film ontdekt George dat het geluk veel dichterbij te vinden is: hij heeft al heel veel betekend voor de mensen van Bedford Falls.

Door Anna Mattaar