10 meest bijzondere boeken uit de Nederlandse literatuur van vóór 1880

Onderwijs in historische literatuur lijkt te verdwijnen in de tweedegraads lerarenopleiding Nederlands. Studenten die de opleiding volgen hoeven vanaf volgend jaar geen Nederlandse literatuur van vóór 1880 meer te kennen. Dit betekent dat de studenten pronkstukken uit de literatuurgeschiedenis volledig kunnen overslaan en toch kunnen afstuderen. Wij maakten een lijstje van 10 grootse literatuurstukken van voor 1880 die, naar onze mening, elke student Nederlands gelezen moet hebben.

1. Van den vos Reynaerde (13e eeuw)

Van den vos Reynaerde is een satirisch epos in de vorm van een dierenverhaal. De 3469 versregels zijn in de 13e eeuw geschreven door “Willem die Madocke maecte”. De auteur houdt in het dierdicht de middeleeuwse samenleving op humoristische wijze een spiegel voor. Het gaat over een slimme vos, genaamd Reinaert, die met zijn listen iedereen voor gek weet te zetten. Het dierdicht is een van de weinige werken uit de Nederlandse literatuur die invloed had op buitenlandse literatuur. Zo was Van den vos Reynaerde een inspiratiebron voor Geoffrey Chaucer, Shakespeare en Goethe. Ook vandaag de dag spreekt het nog veel mensen aan, simpelweg omdat de satire gewoon ontzettend grappig is.

2. P.C. Hooft - Warenar (1617)

Warenar is een blijspel , geschreven door Pieter Corneliszoon Hooft en Samuel Coster, dat in 1617 in première ging . De komedie gaat over een Amsterdammer genaamd Warenar (‘echte gek’) die zo geobsedeerd is door zijn pot met goud dat hij geen oog meer heeft voor andere zaken, zoals zijn dochter Klaartje die hoogzwanger is. Warenar was een van de meest geliefde toneelstukken uit de Gouden eeuw.

3. G.A. Bredero – Spaanschen Brabander (1617)

Ook Spaanschen Brabander was net zoals Warenar een blijspel uit de Gouden Eeuw. Het verhaal speelt zich af tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De hoofdrolspeler Jerolimo komt vanuit Antwerpen bankroet aan in Amsterdam. Hij doet zich echter voor alsof hij schatrijk is. Wanneer schuldeisers erachter komen dat Jerolimo straatarm is, is hij alweer uit de stad gevlucht. Naast de aanstekelijke humor en achterliggende moraal is Spaanschen Brabander ook erg belangrijk voor onze kennis van Amsterdam tijdens de Gouden eeuw.

4. Karel ende Elegast (ca. 1270)

Zoals bij veel werken uit de Middeleeuwen is het niet bekend wie Karel ende Elegast geschreven heeft. Het is een roman waarin de 8e en 9e eeuwse koning Karel de Grote een van de hoofdpersonen is. Het verhaal begint met Karel, die een merkwaardige opdracht van God krijgt: op dievenpad gaan. Met tegenzin gaat de koning op reis. Onderweg ontmoet hij de verbannen vazal Elegast en samen met hem komt Karel aan bij het kasteel van zijn zwager Eggerik. Hier is Elegast getuige van een samenzwering tegen de koning. Na het ontstaan van het verhaal rond 1250 was Karel en de Elegast nog zo’n driehonderd jaar populair leesvoer. Wat bijdroeg aan dit succes was de uitvinding van de boekdrukkunst die ervoor zorgde dat het verhaal in grotere oplage kon worden gedrukt.

5. Beatrijs (ca. 1300)

Het Nederlandse gedicht over Beatrijs is een aangrijpend verhaal over een non die het klooster stiekem verlaat om bij haar jeugdliefde te zijn. Die verlaat haar echter en vervolgens staat ze er alleen voor. Noodgedwongen gaat ze de prostitutie in. Ondanks dat dit een zondige levensstijl is, bidt ze elke dag trouw tot Maria. Omdat Beatrijs ondanks alles trouw bleef aan Maria, bleef Maria ook trouw aan haar: ze wordt uiteindelijk vergeven. Beatrijs was een zeer realistisch personage, daarom maakte het Maria-mirakel veel indruk op zijn publiek. Omdat het een tijdloos verhaal is, is het ook vandaag de dag nog boeiend om te lezen.

6. Betje Wolff & Aagje Deken – Sara Burgerhart (1782)

Sara Burgerhart wordt beschouwd als de eerste Nederlandse roman. Het verhaal bestaat uit 175 brieven die de belevenissen vertellen van het jonge meisje Sara Burgerhart. Het publiek wordt aangespoord zich goed te gedragen en van alle ondeugden van Sara te leren. Het boek bevat elementen die zeer kenmerkend zijn voor de tijd van de Verlichting: het belang van een goede opvoeding, de verhouding tussen man en vrouw, denken over goed en kwaad en de verhouding tussen individu en maatschappij. Wat er allemaal in de brieven wordt verteld wekt ook nu nog genoeg spanning op en maakt van Sara Burgerhart nog steeds een boeiend verhaal.

7. Joost van den Vondel – Gysbreght van Aemstel(1637)

Ter gelegenheid van de opening van de Amsterdamse Schouwburg werd op 26 december 1637 het toneelstuk Gysbreght van Aemstel opgevoerd. De bloedstollende tragedie speelt zich af rond 1300 en gaat over de heer van Amsterdam die op kerstnacht probeert zijn stad te beschermen tegen aanvallen van de Waterlanders en Kennemers.

8. Multatuli - Max Havelaar (1860)

Eduard Douwes Dekker, ofwel Multatuli, schreef het boek Max Havelaar als een aanklacht tegen het Nederlandse kolonialisme. Douwes Dekker schreef het manuscript in ongeveer een maand tijd. Max Havelaar bevat meerdere verhaallijnen: zo wordt er verteld over Batavus Droogstoppel als symbool voor hoe Nederland van zijn kolonie Nederlands-Indië profiteerde. Het inheemse liefdesverhaal van Saïdjah en Adinda is een verwijzing naar de brute uitbuiting en wreedheid in de kolonie. Max Havelaar stelde grote problemen aan de kaak en veroorzaakte daardoor een enorme opschudding. In 1999 is het in de New York Times zelfs betiteld als ‘The Book That Killed Colonialism’. Naast het feit dat het nodige veranderingen bewerkstelligde wordt het boek ook geprezen voor zijn literaire kwaliteiten.

9. Erasmus – Lof der Zotheid (1511)

Lof der Zotheid is de beroemde satire die de Nederlandse humanist Desiderius Erasmus in 1511 publiceerde. Eigenlijk vertelt het boek geen verhaal maar is het meer een soort betoog: dankzij de dwaasheid is het mogelijk om van het leven te genieten. Vrouwe Dwaasheid levert in het eerste deel kritiek allerlei groepen in de samenleving: militairen, geleerden, filosofen, bejaarden, artsen, kooplieden enzovoorts. Met name vorsten en de Kerk kregen het vuur van voren. Erasmus schreef de tirade om op ironische wijze weer te geven hoe zot de maatschappij der mensen eigenlijk is. Over het algemeen wordt Lof der Zotheid beschouwd als een belangrijk boek dat een weg vrijmaakte voor de reformatie.

10. Het Wilhelmus (ca. 1570)

Ook al het niet echt een boek, toch verdient het Wilhelmus wel een plek op dit lijstje. De vijftien coupletten van het Wilhelmus zijn rond 1570 geschreven en hiermee is het een van de oudste volksliederen ter wereld. De tekst gaat over Willem van Oranje en zijn rol tijdens de opstand in de Nederlanden. Over de herkomst van de tekst bestaat onduidelijkheid. Het Wilhelmus is namelijk een geuzenlied en deze waren vaak anoniem. Door de eeuwen heen diende het Wilhelmus al vaak als onofficieel volkslied, met name onder het Oranjegezinde volk. Sinds 1932 is het Wilhelmus het officiële volkslied van Nederland.

AFBEELDING

File:Roman.de.renart.2.jpg [Publiek Domein], via Wikimedia Commons

In samenwerking met Isgeschiedenis.