Van regels, bedoel je (in plaats van alinea's)?

Nee, ik bedoel alinea's. Het is een misverstand dat je bij het begin van een dialoog en bij ieder onderdeel daarvan op een nieuwe regel moet beginnen (en dus een nieuwe alinea maakt). Dat hoeft pas als iemand anders wat zegt. En de vraag is natuurlijk is het is het belangrijk af te wegen of dat wat die ander zegt vanuit diens perspectief (letterlijk) moet worden opgeschreven, of dat je het indirect bij hetzelfde perspectief en dus in dezelfde alinea kunt zetten. Het valt mij overigens op dat literaire teksten (regulier geredigeerde en uitgegeven boeken van schrijvers die als literaire schrijvers beroemd zijn) gemiddeld opvallend weinig dialoog hebben in vergelijking met bijvoorbeeld genreboeken (verbeeldingsliteratuur, thrillers, etc), en dat beginnende schrijvers enorm veel dialoog gebruiken. Als je (te)veel dialoog gebruikt, zul je inderdaad veel "dingeste hij" moeten toevoegen om iets van het verhaal te maken. In een meer literaire tekst blijkt dat "dingesen" vaak al uit de context (en zoals gesteld, uit de alinea waarin het citaat staat). Denk daarbij ook aan de manier waarop gedachten worden weergegeven.

Dat klopt - tot aan het haakjes openen. Met een nieuwe regel an sich maak je geen nieuwe alinea. Het dus in je tekst klopt hier 'dus' niet. Een alinea wordt gemarkeerd door een tab / inspringing voor de nieuwe regel, óf door een witregel.

Nee, dat is niet waar. De tab is niet verplicht bij een nieuwe alinea. Overigens heb je als schrijver in principe niets met die tab te maken, want dat heeft met opmaak te maken (dus hoort het bij de drukker thuis) en niet met de structuur van je tekst. Hoewel het wel handig is om de tab te gebruiken als je nog niet snapt hoe alinea's werken. En met een witregel begin je een nieuwe paragraaf. In het Engels is dat paragraph hetzelfde woord voor alinea en paragraaf, dus daar mag je niet naar kijken.

Een tab / inspringing is zeker niet verplicht. Het is een grafisch hulpmiddel om een alinea aan te geven. Dit hulpmiddel zie je in negen van de tien boeken gebruikt worden (trek er maar een paar uit de kast). Met een tab / inspringing laat je dus zien: Op deze regel begint een nieuwe alinea. Het is dus niet zo dat een nieuwe regel een alinea aangeeft, zoals je schreef:

een nieuwe regel (...) en dus een nieuwe alinea

Dit voor de duidelijkheid.

Voor de duidelijkheid: je zit ernaast. Op het moment dat je op Enter drukt maak je een nieuwe alinea. Je eigen "dus" is niet op zijn plaats. Het gebruik van de "subalinea" (shift+enter, naar een nieuwe regel zonder een nieuwe alinea te beginnen) is een nieuwerwetsigheid die taalkundig vrij zinloos is. Als je op een nieuwe regel begint en de vorige alinea was nog niet afgelopen doe je het verkeerd en breng je de lezer in verwarring. En dat speelt vooral bij dialoog; als je het verkeerd doet moet je "zei hij" erachter zetten omdat het dan niet duidelijk is wie wat zegt. Heb je je alinea's op orde, dan is het vaak overbodig.

Ik gebruik veel 'zeggen'. Soms zelfs als iemand iets vraagt, mits het toepasselijk is het hem/haar te laten zeggen in plaats van vragen. Moeilijk uit te leggen. Soms is het mooier. Je ziet het geregeld terugkomen in boeken. Ik ben geen voorstander van telkens een ander werkwoord gebruiken. Het verliest zijn kracht als je het te vaak toepast. Soms kan je uit de context van wat er wordt gezegd al heel veel duidelijk maken. In dat geval zijn woorden als 'bromde', 'loog' en 'voorspelde' overbodig en herhalend. Als je beslist iemand op een bepaald punt zijn woorden wil benadrukken, bijvoorbeeld "'Als je nu niet hier komt, trek ik je ballen eraf!,' blafte hij.", dan is de kracht van zijn woorden sterker aanwezig dan een consistent gebruik van originele werkwoorden. Daarnaast zijn 'zeggen' en 'vragen' transparante woorden geworden. Ik lees eroverheen. Het enige nut dat het heeft, is een link leggen tussen de woorden en de persoon die aan het woord is. En, als (best wel belangrijke) kanttekening, voor een soepel en correct verloop. Ondanks dat je eroverheen leest, zou "'Ik heb honger.' Jaap." niet goed zijn, maar "'Ik heb honger,' zei Jaap." wel. Conclusie; 'zeggen' en 'vragen' zijn over het algemeen een van de weinige veel herhalende werkwoorden die als niet storend beschouwd kunnen worden. Vind ik.

Met zei hij, terwijl ... moet je inderdaad oppassen. Er is een beperkte variatie mogelijk om iemand iets te laten zeggen en tegelijkertijd iets anders te laten doen / in een bredere setting te plaatsen. 'Wat fijn,' zei hij en friemelde aan het tafellaken. 'Wat fijn.' Hij friemelde aan het tafellaken. 'Wat fijn,' friemelde hij aan het tafellaken. 'Wat fijn,' mompelde hij en friemelde aan het tafellaken. 'Wat fijn,' mompelde hij. Ondertussen friemelde hij aan het tafellaken. 'Wat fijn.' Hij zette zijn woorden kracht bij door aan het tafellaken te friemelen. 'Wat fijn.' Mét dat hij het zei, begon hij aan het tafellaken te friemelen. 'Wat fijn.' Ik geloof dat hij ondertussen aan iets anders was gaan friemelen dan aan zijn tafellaken. :o Anyway, enerzijds is het waar dat de dialoog levendig dient te zijn door wat tussen de aanhalingstekens staat, maar gezien het gegeven dat een dialoog deel uitmaakt van een groter geheel - het verhaal - doet het er zeker ook toe wat er voor en achter de aanhalingstekens staat.

Mooi overzicht! Maar volgens mij kan de derde optie niet: 'Wat fijn,' friemelde hij aan het tafellaken. Bij een komma moet wat erachter staan terugslaan op wat er gezegd is of hoe het gezegd is. Dat is hier niet het geval.

Ik laat het hier bij, Schlimazlnik: Enter c.q. (harde) return brengt een nieuwe regel in zicht, geen alinea. Loop eens binnen bij een grafisch bureau en vraag om uitleg. Maar Wikipedia kan het ook:

Return (Engels voor "terugkeren") of Enter ("invoeren") is een toets op het toetsenbord van een computer, waarmee men "terugkeert" naar het begin van een regel en/of een ingave bevestigt.

Op het moment dat je op Enter drukt maak je een nieuwe alinea.

Enter heeft met een nieuwe alinea niet te maken - ofschoon een alinea altijd op een nieuwe regel begint, dat wel. Maar omgekeerd geeft een nieuwe regel (in dialoog of waar ook) of een enter niet per se een nieuwe alinea. Misschien dat Wikipedia je kan overtuigen?

Een alineatekst begint altijd op een nieuwe regel. Meestal herkent men een alinea (visueel) aan de kortere laatste regel ervan (de staartregel). Soms gebruikt men extra typografische 'herkenningsmiddelen', zoals een inspringing van de eerste regel of een witregel (een lege regel) voorafgaand aan de alinea.

As I said. N.B. A linea betekent letterlijk: van de lijn af. Dan spreekt de rest vanzelf. Ik wil hier wel verder op doorgaan, maar dan in een ander topic, want we hebben het hier over 'zeggen' en 'vragen'.

In welk topic? Want je hebt ongelijk, wikipedia of niet. Elke return maakt een nieuwe alinea. Voor het gemak kun je je alineatekens aanzetten, dat schept een hoop duidelijkheid.

Een return in Word maakt geen nieuwe alinea, alleen een nieuwe regel en dat is iets anders. Hier doe je twee keer return om een witregel, dus nieuwe alinea te krijgen. Bij WP.com, of andere sites, gebeurt dit wel, daar maakt iedere harde return een nieuwe alinea. Maar dit is allemaal off-topic. Bovendien vind ik het zeuren om het zeuren.

Een return in Word maakt geen nieuwe alinea, alleen een nieuwe regel en dat is iets anders. Hier doe je twee keer return om een witregel, dus nieuwe alinea te krijgen. Bij WP.com, of andere sites, gebeurt dit wel, daar maakt iedere harde return een nieuwe alinea. Maar dit is allemaal off-topic. Bovendien vind ik het zeuren om het zeuren.

1. een witregel is niet per se een alinea. 2. Word maakt met een return een alinea. Met shift+return een nieuwe regel. Ik vind zeuren leuk.

Het verschil tussen een nieuwe alinea en een nieuwe regel stamt natuurlijk nog uit het tijdperk van de typemachine. Die ging niet vanzelf terug naar het begin van de pagina, dat moest je handmatige doen met de (carriage) return. In elektronische tekstverwerkers gaat dat allemaal automatisch en is een enter hetzelfde als een nieuwe alinea. "Op internet" zit er vaak een witregel tussen elke alinea (en sommige sites doen dat tegenwoordig automatisch) omdat dat op een beeldscherm nu eenmaal prettiger leest. Maar dat geldt voor gedrukte teksten weer niet. Zo, is het nu duidelijk en kunnen we weer on topic? :)

Ja MichaM. :)

Maar volgens mij kan de derde optie niet: 'Wat fijn,' friemelde hij aan het tafellaken. Bij een komma moet wat erachter staan terugslaan op wat er gezegd is of hoe het gezegd is. Dat is hier niet het geval.

Kan. Daar ga ik over nadenken. Het zou best kunnen dat friemelen en fijn in de gegeven constructie op elkaar terugslaan, een eenheid zijn in de tekst. 'Ik ga!' startte hij de auto. Kan dat, of kan dat niet?

volgens mij kan dit niet en onderstaande zinnen zijn i.m idee ook niet goed. 'Ik ga!' en hij startte de auto. [qoute] 'Wat maakt het mij uit!' schokschouderde hij.[/quote] deze kan i.m. idee wel.

'Balen!' duwde hij zijn fiets vooruit.

'Balen!' en hij duwde enz.

'Wat ben je mooi,' streelde hij haar haar.

zei hij terwijl/of en hij haar haar streelde/streelde haar haar.

Een return in Word maakt geen nieuwe alinea, alleen een nieuwe regel en dat is iets anders. Hier doe je twee keer return om een witregel, dus nieuwe alinea te krijgen. Bij WP.com, of andere sites, gebeurt dit wel, daar maakt iedere harde return een nieuwe alinea. Maar dit is allemaal off-topic. Bovendien vind ik het zeuren om het zeuren.

Ik vind het schandalig dat zulke onzin wordt verkondigt door iemand die geld verdient aan het "verbeteren" van de teksten van anders. Vroeger was de (carriage) return er om naar de volgende regel te gaan, omdat een schrijfmachine dat niet automatisch deed aan het einde van een regel. Nu kun je eindeloos doortypen per regel (in kladblok, zonder automatische regelafbreking). Sinds de invoering van de tekstverwerker is de return het teken voor een nieuwe alinea; de handmatige carriage return is immers overbodig geworden. Daar speelt mee dat de return algemeen foutief is geprogrammeerd: het zou inderdaad een nieuwe regel moeten opleveren, maar alle grote tekstverwerkingsprogramma's maken er een nieuwe alinea van. De zachte return maakt een nieuwe regel zonder de kenmerken van een alinea erin mee te nemen. Kijk eens in je onderwaterscherm als je wilt weten hoe je tekstverwerker erop reageert. Lijkt me vrij essentieel als je schrijver wilt zijn: weten hoe je instrumenten werken. En witregels zijn al helemaal niet bedoeld voor een nieuwe alinea. Behalve als je voor het web schrijft. Dus dat is wel handig van WP.com, maar dat is niet zoals het hoort voor gedrukte tekst. Een alinea kenmerkt zich doordat de laatste zin ergens halverwege de laatste regel ophoudt (tenzij de laatste regel toevallig net zo lang is als de bladzijde breed: daarom is een inspring handig, en aan beide zijden uitlijnen onverstandig).

'Ik ga!' startte hij de auto. Kan dat, of kan dat niet? 'Wat maakt het mij uit!' schokschouderde hij. 'Balen!' duwde hij zijn fiets vooruit. 'Wat ben je mooi,' streelde hij haar haar.

Volgens mij kan het allemaal niet (afgezien van dat ik dit werkelijk oerlelijk vind) en volgens diverse schrijfboeken ook niet. Want alle werkwoorden, zoals je je zinsconstructies hebt opgebouwd, slaan op het gezegde. En al je gebruikte werkwoorden, zijn geen manieren van 'zeggen'. Je kan niet een zin schokschouderen.

Non-verbale communicatie is prima in tekst, maar niet als het werkwoord op iets verbaals slaat.

Maar volgens mij kan de derde optie niet: 'Wat fijn,' friemelde hij aan het tafellaken. Bij een komma moet wat erachter staan terugslaan op wat er gezegd is of hoe het gezegd is. Dat is hier niet het geval.

Kan. Daar ga ik over nadenken. Het zou best kunnen dat friemelen en fijn in de gegeven constructie op elkaar terugslaan, een eenheid zijn in de tekst. 'Ik ga!' startte hij de auto. Kan dat, of kan dat niet? 'Wat maakt het mij uit!' schokschouderde hij. 'Balen!' duwde hij zijn fiets vooruit. 'Wat ben je mooi,' streelde hij haar haar.

Van dit soort constructies schiet ik echt in een stuip, dan gaan mijn nekharen bijna letterlijk overeind staan. Zo ontzettend lelijk. En ook onnodig, je hoeft alleen het onderwerp en de persoonsvorm om te draaien om er een gewone zin van te maken (en een punt en een hoofdletter toevoegen). Heel sporadisch bezondig ik me wel eens aan een "ja," knikte hij, of een "tjonge," zuchtte hij, maar niet meer dan dat. Al het andere zijn echt manieren waarop je iets kunt zeggen. Mij zul je ook niet betrappen op iemand die iets grijnst of lacht of schokschoudert (mooi woord is dat wel :)).

Toch meen ik wel eens iets gelezen te hebben als: 'Gewonnen!' triomfeerde hij. Ik moet daarbij ineens aan de Kwikje (of: Kwikstaartje?)-serie denken, aan De Olijke Tweeling, die jongens van Bob Evers en aan Cissy van Marxveldt (Joop ter Heul). Misschien een stijl van enkele generaties geleden.

Misschien, maar ik zou, hoe dan ook, Kwikje, Kwikstaartje, De Olijke Tweeling, de jongens van Bob Evers en Cissy van Marxveldt niet als referentiekader (willen) nemen. Ik kijk liever naar grotere en betere schrijvers, zoals: Cees Nooteboom, Renate Dorrestein, Kees van Beijnum … enz.

Ik zou mij eraan storen als zeggen en vragen amper voorkwamen, maar ik zou mij er ook aan storen als ze juist te veel werden gebruikt. Ik probeer het af te wisselen en moet mijzelf er soms ook aan herinneren dat ik te vaak zeggen heb gebruikt, maar ik geloof niet dat ik mij eraan stoor als zeggen bijvoorbeeld meerdere malen in een dialoog staat.

Ja, dat snap ik! :) Het is een voorbeeld van hoe het gedaan werd - ooit - en dat daar kennelijk nu anders over gedacht wordt, wat betekent dat (kinderboeken)taal aan verandering onderhevig is. In die jaren was het misschien 'hip' om zo te schrijven, omdat het daarvoor niet zo gedaan werd. Toch zou je voor de grap eens kunnen kijken hoe tegenwoordig (nog) geschreven wordt in veelgelezen niet-literaire kinderboeken.

Heb ze, vrees ik, niet bij de hand. Maar ik ga in de bieb wel wat uit de kast trekken. Nog tips? ;)

Ik lees het in moderne boeken ook nog wel eens hoor. Misschien niet heel vaak, maar toch. Waar het me nog het meeste van bijstaat is het tweede boek van Nicolet Steemers, daar zat ook zo'n draak van een constructie in (gelukkig maar eentje). Ik zit er nu trouwens op te letten tijdens het schrijven en ik ben erg geneigd om altijd "meer" te maken van de keren dat ik "zegt hij" en "vraagt hij" gebruik, omdat die twee woorden an sich nutteloos zijn. De lezer weet al dat er iets gezegd of gevraagd wordt (dat zijn de default states van dialoog immers, afhankelijk van het vraagteken dat al dan niet aanwezig is), nu is het aan de schrijver om dat te kwalificeren. Dus bij mij komt er altijd iets bij. Misschien heb ik dat overgehouden van het roleplaying game dat ik speel, waar je alles per definitie in dialoog zet (het wordt geschreven als een in een chatbox, dus met de naam van de personage aan het begin van de regel, en handelingen gaan cursief), dus dan hoef je dat er nooit bij te zetten, tenzij je een modifier (sorry voor het engels) gebruikt. Dus: Henk: Kijk nou eens! zegt hij opgewonden en hij wijst naar de kudde schapen of Henk: Kijk nou eens! Hij wijst naar de kudde schapen maar niet Henk: Kijk nou eens! zegt hij Want dat is al logisch. En volgens mij werkt het in "gewone" verhalen ook wel zo. Als je wil laten weten wie er aan het woord is, kan dat ook prima met andere constructies die meer kleur aan je verhaal geven dan zulke "lege" woorden. Toch?

Ik denk overigens ook dat het best kan zijn dat het schrijven van creatieve teksten mee ontwikkeld is met de beeldcultuur die op zeker moment op gang is gekomen. In de dagen zonder tv, strips en clips en (stomme) film waren toevoegingen nodig om het wie en wat uit te laten komen, en waren de teksten veel uitgebreider. Nu zien 'we' het al voor ons, en wordt verduidelijkende tekst als verveling opwekkende toevoeging ervaren - en dus afgewezen.

Inderdaad. Teksten worden een bijna minimalistisch, zou je kunnen zeggen. Maar een auteur kan hier ook in doordraven. Bijvoorbeeld boeken van Mario Reading; hij gebruikt nauwelijks tot geen 'zeggen', waardoor er in dialogen veel verwarring ontstaat. Een tegenpool is Murakami; hij maakt veel 'zeggen', ook al weet je soms wie er aan het woord is. Dit spreekt mij meer aan. Zoals ik al eerder zei, maar niet op gereageerd is, is 'zeggen' tegenwoordig een transparant woord te noemen. Het maakt alleen duidelijk wie er aan het woord is, maar eigenlijk lees je hem niet echt. Denken meer mensen hierover? Woorden die afwijken van 'zeggen' vallen daardoor meer op. Dat is iets wat je als schrijver goed kunt gebruiken, bijvoorbeeld om een zin te benadrukken. Herhaaldelijk gebruik stoort en houdt op, want het maakt niet slechts duidelijk wie er aan het woord is, maar ook hoe wat gezegd wordt. De lezer wordt op twee dingen op de hoogte gebracht, terwijl dat soms overbodig is. De lezer kan heel goed zelf inbeelden hoe iets gezegd wordt aan de hand van de context.

Zoals ik al eerder zei, maar niet op gereageerd is, is 'zeggen' tegenwoordig een transparant woord te noemen. Het maakt alleen duidelijk wie er aan het woord is, maar eigenlijk lees je hem niet echt. Denken meer mensen hierover?

Volgens mij klopt dat wel. Zelf gebruik ik ook bijna alleen zeggen. Soms fluisteren, schreeuwen of antwoorden, maar dat is het wel. Dialogen zonder zeggen of aanverwanten vind ik echt bloedirritant. Nog liever alle gezochte constructies bij elkaar in één dialoog dan een puzzelplaatje waar ik na twee regels kwijt ben wie wat zegt.

Ik ben het ook eens met Shadowling. 'Zeggen' en 'vragen' zie ik als neutraal. Die woorden storen over het algemeen niet, je leest er overheen (tenzij het in het extreme is doorgevoerd).