Symboliek

Wees subtiel. Laat de lezer zelf ontdekken dat iets een symbool is. Dan bereik je volgens mij het gewenste effect, en is het symbool functioneel. Opzichtigheid werkt niet. Je vraag of lezers het trucje pikken kan ik hier aan vastplakken. De lezer pikt het 'trucje' zeker niet als de symboliek van die lelie's te nadrukkelijk staat aangegeven.

Het mooiste is wanneer de symboliek pas blijkt tijdens je plotontwikkeling. Hoe later, hoe beter. Ik heb eens een boek gelezen met een bepaalde symboliek die pas een dag later tot me doordrong. Geweldig! :D

Een symbool moet per definitie niet opzichtig zijn. Een symbool moet het verhaal voor degene die het herkent een extra dimensie geven. Dus het verhaal zou ook te lezen en te begrijpen moeten zijn zonder dat de lezer het symbool herkent.
Je geeft leuke voorbeelden. Een bekend en 'erkend' symbool is stromend water, dat symbool kan staan voor leven. HHet is uiteraard niet zo dat elk stromend water in een verhaal symbool staat voor leven. Een (rode) roos kan voor liefde staan.
Het is leuk te gebruiken instrument, maar ik zou het spaarzaam toepassen. Als lezers het als een trucje zien ben je je doel voorbij geschoten en is het in mijn ogen dan ook geen symbool meer.

Ik bedenk vooral mijn eigen symbolen, en als de lezer dat dan niet opmerkt, jammer. Als ze het wel doen, kunnen ze iets van te voren aan zien komen.

Ik ken niet veel symbolen, en ik zou ook niet van mijn lezers verwachten dat ze het weten. Ik vind het wel een leuk gegeven, het is een soort puzzel door het boek heen, maar ik zou niet eerst een boek over symbolen gaan lezen om ze daarna te gebruiken. Moet je er de hele tijd weer bij nadenken enzo.

Symbolen kunnen door verschillende mensen ook verschillend worden opgevat. Om bij het voorbeeld van Carduelis te blijven: wanneer ik lees over een meisje / jonge vrouw in een jurk met leliënmotief (waarbij ook de basiskleur van de jurk ertoe doet: is dat wit, rood of misschien blauw of groen) zou ik uit het geheel een onderliggende waarde kunnen opmerken. Dat leliën voor vruchtbaarheid stonden, wist ik niet. Ik zou eerder mijn eigen associatie op een lelie toepassen: zo blank als een lelie - dat heeft iets maagdelijks. Zit die blanke lelie echter op een rode troon (de basiskleur van de jurk) zou ik iets bedrieglijks of misleidends in haar verwachten. Maar zit ze op een blauwe troon, dan zou ze iets hemels hebben, waarbij de maagdelijkheid sterker benadrukt wordt. En zo val je van het ene symbool in het andere, want welke hemel heeft werkelijks iets met maagdelijkheid te maken? Een auteur zal wat mij betreft wel de goede verbindingen moeten leggen, wil hij aannemelijk zijn in zijn symboliek. Óf hij zal zijn eigen symboliek aannemelijk(er) moeten maken dan de archetypische. Óf hij moet mij leren wat hij bedoelt met zijn symboliek. Dat zou heel verrijkend zijn.

Het lijkt mij nog best lastig om symboliek zo te gebruiken dat je je doel niet voorbijschiet. Ik herinner me een boek van Elizabeth George (Careless in red) waar een vrouw in voorkomt die regelmatig door het lint gaat. Dat merk je aan haar als ze rode kleding draagt. Dat ligt er zo duimendik bovenop dat het mij ging tegenstaan. Zelfs de titel verwijst er naar. Zo moet het volgens mij liever niet.

Doe je het wel goed (ik heb niet zo snel een voorbeeld bij de hand) dan doe je verschillende lezers een groot plezier: de oppervlakkige lezer geniet van het verhaal en de plot, en de lezer die behoefte heeft aan wat meer diepgang, herkent de symboliek waardoor het boek een extra lading krijgt.

Ik heb laatst op de rommelmarkt het boek 'A Dictionary of Symbols' van Tom Chetwynd gekocht. Wellicht ook handig voor wie symbolen wil gebruiken en dat correct wil doen! Door dit topic heb ik het maar eens uit de boekenkast opgediept en ga ik er weer eens in bladeren op zoek naar de betekenis van symbolen.

Ik ben er huiverig voor dat een verhaal al snel bombastisch wordt met dergelijke symboliek. Natuurlijk is dat ook een kwestie van stijl en smaak. Ik zou het alleen doen als het op een heel natuurlijke manier kan, dat vind ik in het geval van die jurk niet.
Ik hou er ook niet zo van als lezers heel veel voorkennis moeten hebben om dit soort dingen te kunnen duiden.

Eens met Favake: zoals die rode jurk, dat snap je alleen als het symbool vaak wordt gebruikt en dan ligt het er weer te dik bovenop. Het is nog een hele kunst om symboliek zodanig toe te passen dat je lezers het zien zonder dat het ze stoort.

Dat symboliek niet te bombastisch gebracht moet worden, vind ik ook. Hoe het denk ik gebruikt moet worden is dat de lezer het verhaal ook moet kunnen lezen zonder kennis van symbolen, dat het dus een soort extraatje wordt. Een lezer mist dus niks als hij ze niet oppikt.

Overigens, Thérèse, de lelie staat ook voor maagdelijkheid en zuiverheid. Dat is dus een extra bijkomstigheid, dubbele betekenissen van bepaalde symbolen. Hier moet je als schrijver dus ook rekening mee houden. Het is een hele klus om een verhaal zo te schrijven dat het leliënmotief op de jurk goed is voor beide interpretaties!

En symboliek kan voor verschillende mensen iets heel anders betekenen. Zoiets heet semantiek, d.w.z. de betekenis die iemand (of een bevolkingsgroep) aan bijv. een beeld toekent.
Het wordt ook weleens betekenisleer genoemd.
Op de kunstacademie kreeg ik hier zelfs een apart vak over, omdat het zo'n ingewikkeld onderwerp is.
Vraag bijv. eens wat blauw voor iemand betekent en je krijgt van 10 mensen waarschijnlijk hele verschillende antwoorden.
En per cultuur verschilt het ook nog. Ik geloof dat wit in China bijv. een kleur is van ziekte en dood, maar hier beschouwen wij het eerder als iets dat voor puurheid staat.
Ik associeer lelies bijv. met de dood. Ik dacht dat ze vaak als grafbloemen werden gebruikt. Toen Kurt Cobain van de band Nirvana jaren geleden zelfmoord pleegde, gingen er allemaal geruchten rond dat de lelies die om het podium heen stonden tijdens zijn laatste optreden, al een voorteken waren...

Nou ja, wat ik met dit hele verhaal wil zeggen: als je symboliek gebruikt, moet de (of jouw) betekenis er voor een oplettende lezer wel uit te halen zijn.
Het hangt verder ook van je doelgroep af. Voor kinderen moet je explicieter zijn.
Iemand gebruikte in een jeugdboek een keer heel duidelijk een vlinder als een symbool voor een overledene (zat ook in de titel), die vlinder staat in de Griekse mythologie bijv. symbool voor de ziel. Dat zat aan het begin en het einde van het boek en paste daar heel goed in, het was helemaal niet overdreven.

[quote=Thérèse]Symbolen kunnen door verschillende mensen ook verschillend worden opgevat.

Om bij het voorbeeld van Carduelis te blijven: wanneer ik lees over een meisje / jonge vrouw in een jurk met leliënmotief (waarbij ook de basiskleur van de jurk ertoe doet: is dat wit, rood of misschien blauw of groen) zou ik uit het geheel een onderliggende waarde kunnen opmerken.

Dat leliën voor vruchtbaarheid stonden, wist ik niet. Ik zou eerder mijn eigen associatie op een lelie toepassen: zo blank als een lelie - dat heeft iets maagdelijks. Zit die blanke lelie echter op een rode troon (de basiskleur van de jurk) zou ik iets bedrieglijks of misleidends in haar verwachten. Maar zit ze op een blauwe troon, dan zou ze iets hemels hebben, waarbij de maagdelijkheid sterker benadrukt wordt.

[/quote]

Als het boek geen mystiek onderwerp heeft zou ik die symboliek niet zo snel oppakken.

Ik denk dan gewoon: Wat een trutjurk :D

[quote=DeEllis]

Ik denk dan gewoon: Wat een trutjurk :D[/quote]

:lol: Ik durfde het al niet te zeggen!

Klopt, symboliek moet in elk geval overeenstemmen met de thema's in je verhaal. Anders leiden ze misschien eerder af dan dat ze ondersteunen waar je het over wilt hebben.

In de Aanslag van Harry Mulisch word in een van de eerste hoofdstukken een trui weer uit elkaar getrokken en opgewonden op een bolletje wol door de moeder van de hoofdpersoon. Dit zou de symboliek hebben van de oorlog dat er weinig was en zo dingen hergebruikt werden. Er zat ook nog een diepere symboliek in, dat alles wat er was binnenkort verdwenen zou zijn. Dat lees ik in het cursusboek van Per Groen (van idee tot verhaal). De hele familie van de HP wordt vervolgens uitgemoord door de Duitsers

Beide betekenissen waren bij niet doorgekomen. Ik zag alleen een opgewonden bolletje wol.

Tja, bij lelies denk ik ook aan truttigheid. En aan plechtigheid, formaliteit. Vanwege de Franse lelie, hét symbool voor het Franse koningshuis. Verder ben ik bevooroordeeld, want ik heb een hekel aan die bloemen, vindt ze stinken. Tenzij lelies een belangrijk thema in het boek vormen, zou ik zelf voor vruchtbaarheid gewoon bloemen in het algemeen gebruiken. Behalve bloemen zijn andere symbolen voor vruchtbaarheid: konijnen, schelpen, oesters, mollige/goed gevulde/vrouwelijke vrouwen, de hoorn des overvloeds, vruchten, warme kleuren zoals rood, oranje en dieproze. En lang glanzend haar, dat wordt door mensen automatisch gekoppeld aan vrouwelijk-, gezond- en vruchtbaarheid. Ik zie het al voor me, iemand met konijnen op haar jurk... De lezer denkt waarschijnlijk dat zo iemand of heel excentriek of gestoord is... Of heel kinderlijk. Maar zeker niet vruchtbaar. Tenzij het playboykonijnen zijn :D Zo zie je maar weer hoe verschillend mensen dingen kunnen opvatten. Het moet vaak toch blijken uit de context.

Dat je voor kinderen duidelijker moet zijn vind ik een heel goed punt. Ik heb wel het idee dat ze het heel mooi vinden, zulke frustels, het geeft ze natuurlijk ook een goed gevoel als ze zo´n geheim ontrafelt hebben.

En dat de symboliek een extra´tje moet zijn, zoals Cardu aanhaalt, daar sluit ik me ook bij aan. Voor volwassen is het denk ik net zo leuk als voor kinderen om een geheim in het boek te ontdekken. Daarom vind ik ook dat je er als schrijver een beetje plezier mee moet hebben. Niet echt ´er in stoppen´, maar je kans grijpen als die zich voordoet.

Ik denk dan gewoon: Wat een trutjurk :D

:lol: Ik durfde het al niet te zeggen!

:D Hebben we tegenwoordig andere symbolen voor vruchtbaarheid dan? Ik ben getrouwd in een lelietjesjurk met witte ondergrond, ik was beeldschoon, en kreeg vier kinderen (een van deze beweringen is niet juist :o Drie keer raden, welke).

Je hebt drie kinderen? :D

:ontopic: Mijn schuld. Ze zeggen drie is te veel, maar voor mij is dat te weinig, Dargor. Toch mag de vraag overeind blijven of we tegenwoordig nieuwe symbolen hebben.

zware symboliek en lelies? ik denk aan grafstukken, mee oppassen denk ik dus. In mijn laatste manu verdwijnt een gekko met glinsterende zwarte oogjes tussen de stenen van een ruine, even later vindt de hp een zwarte diamant tussen die stenen, dat soort symbolische verwijzingen vind ik persoonlijk wel mooi.

Ik heb niet alle reaties gelezen maar je moet je wel realiseren dat veel mensen een symbool niet oppakken.

Ik vind symboliek geweldig en gebruik het veel. Ik 'leen' veel uit verschillende culturen en zet het vervolgens naar mijn eigen hand. Het heeft wel een functie in het verhaal en waar het essentieel is dat de lezer het begrijpt, laat ik het iemand uitleggen. Niet-essentiële symboliek is voor lezers die het verband kunnen leggen en daardoor meer inzicht in het verhaal en de bedoeling van het verhaal krijgen. Meerdere lagen dus. Als mensen die symbolische laag niet oppakken, maakt dat het verhaal zelf niet minder interessant. Hoop ik... :D

AndreaClimbing, dat klinkt heel interessant. Zou je misschien een concreet voorbeeld kunnen geven van die symboliek uit een andere cultuur? Ben wel benieuwd!

Oei, lastig, zonder te veel van mijn verhaal prijs te geven :). Ik heb bijvoorbeeld een ritueel feest 'geleend' van het hindoeïsme en er mijn eigen invulling aan gegeven zodat het niet meer hindoe is (daarvoor staat het te ver af van de cultuur in mijn verhaal) maar toch ook herkenbaar voor mensen die iets van het hindoeïsme weten. Daarnaast (geen symboliek, maar er nauw mee verbonden) leg ik één van mijn hoofdpersonen een hindoewijsheid in de mond. Waarmee ik een hint geef van wat mijn (filosofische) visie op godsdienst is. Het feit dat ik iets heb geleend uit het hindoeïsme is voor het verhaal niet belangrijk, omdat bijna alles in het verhaal fictief is. Kleiner voorbeeld (niet uit een andere cultuur, maar min of meer uit het verleden): rozemarijn is een oud middel om het geheugen te versterken en het staat symbool voor vriendschap en trouw. Verder zou het gebruikt kunnen worden tegen algehele lichaamszwakte. Ik laat mijn hoofdpersoon uitgeput een bed in stappen waarvan de lakens naar rozemarijn ruiken. Dit doet haar denken aan haar pleegmoeder die altijd twijgjes rozemarijn tussen de lakens legde voor de geur. Dit geeft dan de hint dat ze haar pleegmoeder weer tegen zal komen (vriendschap en trouw), maar ook dat ze er helemaal doorheen zit, niet alleen fysiek maar vooral ook psychisch. (Jeetje, wat dramatisch) Het gebruik van rozemarijn leg ik zo subtiel mogelijk uit, maar al is de hint niet duidelijk, dan komt het vanzelf naarmate de lezer verderleest. En bij het eventueel opnieuw lezen gaat er dan hopelijk wel een lampje branden. :) Het maakt niet uit of rozemarijn nu wel of niet echt helpt tegen lichaamszwakte, het gaat erom dat deze 'volkswijsheid' bestaat. Ik beschrijf ook zelfverzonnen rituelen van fictieve religieuze groeperingen, waarin ik elementen opneem uit bestaande rituelen van bestaande groeperingen. Soms haast als een parodie, maar omdat alles fictief is, is dat niet overduidelijk en is het geheel voor meerdere interpretaties vatbaar. Tenminste, dat is de bedoeling. Verder is mijn hoofdpersoon zelf een symbool. Dat zou ik heel graag willen uitleggen, maar dan verraad ik de volledige plot... ;) Ik hoop dat ik niet al te vaag ben... Symboliek gebruiken geeft mij ontzettend veel lol in het schrijven. Ik heb een aantal jaren geleden theologie gestudeerd, dus ik weet er mijn weg min of meer in te vinden.

Ik vind dit zo'n interessant topic en ben benieuwd of meer mensen hier nog iets over kunnen zeggen en daarom ben ik zo vrij om deze draad even weer aan de dreigende vergetelheid te ontrukken. Ook een manier om interessante, inhoudelijke topics in the picture te houden toch?

AndreaClimbing, bedankt voor je uitgebreide antwoord!

Heel goed idee, JT! ;)

Volgens mij wordt er in dit topic, geheel terecht, onderscheid gemaakt tussen een algemeen geldend symbool, van bijvoorbeeld oud-christelijke inslag, en een symbool dat slechts in de context van het verhaal als zodanig functioneert. Wat ik me dan afvraag: is er een verschil in hoe je met deze twee typen symboliek omgaat, denken jullie?

[quote=Carduelis]Volgens mij wordt er in dit topic, geheel terecht, onderscheid gemaakt tussen een algemeen geldend symbool, van bijvoorbeeld oud-christelijke inslag, en een symbool dat slechts in de context van het verhaal als zodanig functioneert. Wat ik me dan afvraag: is er een verschil in hoe je met deze twee typen symboliek omgaat, denken jullie?[/quote]

Ik denk dat je er onderscheid in kunt of zelfs moet maken. In de literaire symboliek is een symbool dat voor zichzelf staat, maar ook voor iets anders. Iemand die zich in een verhaal heerlijk zwemt in een stomende rivier, staat op zichzlf, maar als je bedenkt dat het stromende water symbool staat voor het leven, krijgt het een extra dimensie. De lezer die dat niet beseft leest toch nog een heel fijn verhaal.
Als je een algemeen bekend symbool gebruikt, kan je - denk ik - wel van de lezer verwachten dat deze het symbool kent. Het is dan niets iets dat voor zichzelf staat en ook voor iets anders, maar het is dan iets dat al een symbool is en niet op zichzelf staat.

Interessant topic

Wie van jullie kent een verhaal waar bepaalde symboliek in voorkomt en hoe wordt die gebruikt?
Eerder noemde ik al een vlinder als (oeroud/klassiek) symbool van een overleden ziel, inmiddels weet ik weer hoe de schrijfster heet: Simone van der Vlugt (zie: http://www.simonevandervlugt.nl/vlinders.php).
Verder kan ik niet zo gauw op andere voorbeelden komen.

In een interview zei J.K. Rowling, dat de dementors in haar Harry Potter boeken (wezens die elk blij gevoel uit je zuigen zodra je te dichtbij komt) gebaseerd waren op de depressie die ze vroeger had. Maar goed, dan heb je het niet over symboliek meer, maar over personificatie, een heel ander topic. Alhoewel ik denk, afhankelijk van je definitie van symboliek, die twee wel dicht bij elkaar staan.

Hier is een link met Engelstalige essays over symboliek in (klassieke) verhalen, zoals 'The Scarlet Letter':
http://www.exampleessays.com/essay_search/Symbols_and_Symbolism.html
Kost helaas wel geld als je de hele essays wil lezen, maar er zijn kleine stukjes te lezen die wel wat informatie geven over symbolen.

O, hier vond ik nog een heel leuk en interessant artikel (Engelstalig) over 'Symbols & Stories': http://literarylab.blogspot.com/2009/05/symbols-a… Daarin gaat de schrijver in op hoe symboliek meer gelaagdheid aan een verhaal kan geven. Zo kun je o.a. van tevoren gebeurtenissen aankondigen (foreshadowing) zonder het letterlijk te noemen (in Jane Eyre komt er een grote storm voor die blijkbaar aankondigt wat de hoofdfiguur te wachten staat). Wat AndreaClimbing dus ook met haar rozemarijn deed. De schrijver maakt ook onderscheid in soorten symbolen, namelijk: - simile (vergelijking): mijn liefde is als een roos - metaphor (metafoor, vergelijking zonder als): mijn liefde is een roos - allegory (allegorie, een metafoor die door het hele verhaal wordt volgehouden): hierin wordt een abstract begrip voorgesteld als een persoon (de Dood, Vrouwe Justitia etc.) of dier (denk aan fabels, slimheid wordt bijv. door een vos gesymboliseerd etc.), vaak met een moralistische inslag. Is Harry Potter toch één grote allegorie :D.

Symboliek gebruik ik voornamelijk in namen. Soms probeer ik personages namen te geven die een diepere betekenis hebben en wat zeggen over hoe zij zijn of wat hen zal overkomen. Soms heel expliciet; zo heb ik bijvoorbeeld eens een personage Marie Antoinette genoemd omdat ze op een gegeven moment onthoofd werd. Zelf vond ik dat wel leuk, maar in sommige commentaren las ik dat anderen de verwijzing ze weer teveel aan de historische Marie Antoinette deed denken. Dan gaat zo'n verwijzing weer tegenstaan.
In andere gevallen gebruik ik trouwens gewoon namen die ik goed vind klinken bij de personages.

Verder ben ik het eens met de stelling dat het verhaal zonder de symbolen te zien nog te begrijpen moet zijn.