Zo vermijd je te lange zinnen

Vermijd te lange zinnen en te korte zinnen: daar ging het de vorige keer over. Ik had het daarbij vooral over de zinslengte, waarbij de nadruk lag op het aantal woorden. Maar zinnen kunnen op nog meer manieren te lang zijn.

---

1. Lange aanloop

Wat denk je van de volgende tekst uit een brochure over huursubsidie?
Huurders die het komende jaar ten opzichte van dit jaar een inkomensstijging of -daling verwachten van 15% of meer (de inkomensstijging als gevolg van ‘Oort’ buiten beschouwing gelaten) dienen voor de berekening van de huursubsidie echter het verwachte belastbaar inkomen van het komende jaar op te geven.

Deze zin is, met ruim 45 woorden, natuurlijk aan de lang kant, maar dat hij niet duidelijk is, komt vooral door de te lange aanloop. Pas na ruim 30 woorden wordt het duidelijk (door ‘echter’) dat er in bepaalde gevallen wél gevolgen zijn. Een verbetering is niet zo moeilijk: Maar huurders die … Of nog duidelijker: Maar er zijn wel gevolgen voor huurders die…

Nog een voorbeeld waarin de lezer te lang moet wachten op de kern:
Dat er in veel Nederlandse dorpen nog dialectische woorden voorkomen die ook voor gezaghebbende taalkundigen raadsels opleveren omdat de bedoelde termen voortkomen uit sociologisch en historisch niet verkende vormen van folklore, is heel jammer.

Het gaat erom dat iets jammer is; dat kan dan ook beter vooraan staan:
Het is heel jammer dat er in veel Nederlandse dorpen nog dialectische woorden voorkomen die ook voor gezaghebbende taalkundigen raadsels opleveren, want de bedoelde termen komen voort uit sociologisch en historisch niet verkende vormen van folklore.

Het is het vanaf het begin duidelijk wat de bedoeling is. En nu de zin in tweeën gesplitst is, wordt die nog wat duidelijker.

2. Voorwaardelijke bijzin

Een lange aanloop kan ook ontstaan door een voorwaardelijke bijzin zonder als/indien/wanneer:
Vertoont het reservoirgesteente een geringe natuurlijke productiviteit of is de doordringbaarheid ervan door het indringen van boorspoeling aangetast, dan is het nodig om een programma te ontwerpen waarbij de formatie via het boorgat hydraulisch opengebroken wordt om de productie van de put te verhogen.

We weten pas na 18 woorden dat het niet om een vraag maar om een mededeling gaat. Duidelijker is bijvoorbeeld:
Als het reservoirgesteente een geringe natuurlijke productiviteit vertoont of de doordringbaarheid ervan door het indringen van boorspoeling aangetast is, dan is het nodig om een programma te ontwerpen waarbij de formatie via het boorgat hydraulisch opengebroken wordt om de productie van de put te verhogen.

Nu is het vanaf het eerste woord duidelijk dat het om een voorwaarde gaat. Als we de aanloop kwijt willen, krijgen we bijvoorbeeld: Soms is het nodig om een programma te ontwerpen waarbij de formatie via het boorgat hydraulisch opengebroken wordt. Dat is bijvoorbeeld het geval als het reservoirgesteente een geringe natuurlijke productiviteit vertoont of de doordringbaarheid ervan door het indringen van boorspoeling aangetast is.

Deze versie is ook een verbetering omdat we de zin weer in tweeën gesplitst hebben.

Als een aanloop in de vorm van zo’n voorwaardelijke bijzin niet te lang is, kan die goed gebruikt worden voor de afwisseling. Een voorbeeld:
Als u niet het hele jaar hebt gewerkt, moet u de vragen 10 en 11 beantwoorden. Als u niet het hele jaar maar wel meer dan 9 maanden hebt gewerkt, moet u verdergaan met vraag 12.

Beter:
Als u niet het hele jaar hebt gewerkt, moet u de vragen 10 en 11 beantwoorden. Hebt u niet het hele jaar maar wel meer dan 9 maanden gewerkt, dan moet u verdergaan met vraag 12.

De volgende keer wil ik graag iets kwijt over (lange) zinnen waarin een opsomming voorkomt en hoe die te verbeteren zijn.

Over de auteur

Peter van der Horst, de auteur van dit artikel, is docent Nederlands en zelfstandig tekstadviseur. Veel meer over begrijpelijke taal is te vinden in zijn boek Duidelijke taal – de hoofdzaken van begrijpelijk schrijven dat kortgeleden bij uitgeverij Garant is verschenen. 141 blz. € 16,90.
Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, Taalgids en Nieuwe leestekenwijzer.