Zo maak je een cliché origineel: de grappenmaker

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de grappenmaker.  

Het cliché

In je verhaal is er een groep vrienden die allerlei dingen meemaakt. Ook enge en heel droevige momenten komen regelmatig voorbij. Maar geen nood: dan is er de grappenmaker die een schuine mop vertelt, over een banaan uitglijdt of op een minder doorzichtige manier de situatie met humor probeert te verlichten. Alleen slaagt die daar nooit in en wordt het tegendeel bereikt: de lezer gaat ervan met de ogen rollen.

Waarom stoort dit cliché zo?

Deze grappenmaker is toondoof. Humor kan helpen om de situatie wat te verlichten, maar dit personage heeft er een handje van om verkeerd in te schatten wanneer humor gewoon niet op zijn plaats is. Of de schrijver had moeten weten dat dit niet het moment is om de bananenschil op de stoep te leggen waar over gestruikeld kon worden.

De oorzaak van het cliché: scèneovergang met verkeerde toon

Een scène waarin er een uitzonderlijk eng of naar moment voorkomt, doet de personages tijdelijk bevriezen. Dat maakt dat ook het verhaal even stilvalt, al is het maar voor een paar spreekwoordelijke seconden.  Om het verhaal dan weer op te starten, lijkt de lolbroek dan een goed middel. Er is tenminste weer iets aan de hand en er kan weer ergens over gepraat worden. Al is het maar over wat een kluns de grapjas toch altijd is. Maar dat is geen goede manier om een scèneovergang aan te pakken.

Dan is er ook nog het feit dat de toon die Grappenmaker in het verhaal brengt niet past. Een verhaal kan wisselen van wat je de ‘tijdelijke toon’ zou kunnen noemen. Dat betreft het scèneniveau. Droevige momenten verschillen van blije momenten en daar heb je wat speling. Maar in het verhaal als geheel kan je daar niet te veel veranderen. Anders krijg je gekke dingen als een grappige dystopie: iets wat gewoon niet rijmt.

Het cliché fiksen: bouw de ‘actie’ rustig op

Wees niet bang om het tempo in een scèneovergang wat te vertragen na een heftig moment. Geef de personages de tijd om de angst of het verdriet te voelen en sta daar bij stil. Als het tijd is om weer in de actie te komen, maak dat dan een  1 of 2 op een schaal van 1 -10. Wat de cliché grappenmaker doet, is de actie meteen naar een 7 of 8 forceren. Als je toch een moment van opluchting in de vorm van humor zoekt, zorg er dan eerst voor dat je personages zichzelf weer bij elkaar geraapt hebben. Als ze dan weer hun gebruikelijke ritme hebben gevonden, kan de grappenmaker een droge grap maken over de situatie of weer eens onhandig de teen stoten, zoals bij deze kluns past.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Als je een personage hebt dat je zou bestempelen als ‘de lollige’ wees er dan extra alert op dat dit personage méér is dan alleen grappig of onhandig. Een ‘lollig’ personage is al snel te oppervlakkig als je dat niet verder uitwerkt.
• Er zijn meerdere soorten humor en ook die zijn verschillend van toon. Kijk goed welke soort humor of onhandigheid jouw personage heeft.  Let daarop of die past bij de toon van je verhaal. Maar bedenk ook of de doelgroep van je boek deze humor wel kan waarderen of begrijpt. Ingewikkelde woordspelingen gaan aan kinderen voorbij en onderbroekenlol voor een publiek dat hoogwaardige literatuur verwacht, zal ook niet aanslaan.  

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen. Ze geeft ook een cursus dialogen schrijven.