Zo maak je een cliché origineel: de empathische redder

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de empathische redder.

Het cliché: ‘Die árme mensen!’

Je hebt een personage dat lief is voor iedereen, maar een ‘speciaal plekje in het hart heeft’ voor mensen die op wat voor manier dan ook een groter risico lopen om medelijden op te wekken bij anderen. Mensen die arm zijn, mensen met een bepaalde stoornis en daarom -volgens dit personage!- niet door anderen worden begrepen, weduwen, ouderen… Welke groep dan ook waarvan je de aanname zou kunnen hebben dat ze ‘zielig’ zijn. En de empathische redder is héél vaak of graag vrienden met mensen uit deze groep. Dit is een onhandige truc van de schrijver om te laten zien dat dit hoofdpersonage lief en vooral heel empathisch is.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché stoort om twee redenen. Ten eerste ziet deze ‘redder’ de personages/ mensen waarin het hoofdpersonage bijzondere interesse toont niet als mensen, maar alleen als datgene wat ze hebben (meegemaakt) of zijn. Als niet meer dan hun label. Dat is dus niet echt ethisch als boodschap voor je verhaal. En de tweede storende factor komt daaruit voort. Het gebruikt dat kortzichtige beeld van anderen in het voordeel om te laten zien hoe geweldig het hoofdpersonage is. En niet zomaar geweldig: vaak groeit die uit tot een Mary Sue: een storend cliché in schrijftechnisch opzicht.

De oorzaak van het cliché: onwetendheid misbruikt

Of het nu om bepaalde diagnosen gaat, of iets wat een ander overkomt of is, het is lastig om te beseffen wat een ander voelt of werkelijk doormaakt, als je je er geen echte voorstelling bij kan maken. We hebben er soms een globaal idee van, zoals van een aantal kernmerken bij mentale diagnoses, maar hoe het echt is om daarmee te leven of om te gaan, is iets anders. In die aannames zijn we zonder het verkeerd te bedoelen soms wat kort door de bocht. Wat overblijft is een zeer globaal idee: als dit speelt, dan ben je eenzaam, altijd verdrietig, niet in staat om voor jezelf te zorgen... Iets wat de Empathische Redder ertoe aan kan zetten om te zeggen: “Arme jij, uitgestoten door het leven of anderen, maar ik zal voor je zorgen of er wél voor je zijn.”

Het cliché fiksen: maak Redder iets minder geïnformeerd

Redder heeft zich vaak veel ‘ingelezen’ over datgene wat het andere personage meemaakt. Die kent dus bepaalde symptomen, of weet wat de meeste mensen in soortgelijke omstandigheden doormaken. Uiteindelijk gaat Redder daar als het ware naar op zoek, omdat die het prettig vindt om anderen te ‘redden van de omstandigheden’. Maar als Redder geen halve studie heeft voltooid over depressiviteit, eenzaamheid bij weduwenaren of autisme, dan kan die er ook geen mentaal afvinklijstje bij bedenken.
In plaats van dat Redder vijf dingen heeft om op te merken, weet die slechts een of twee dingen te noemen. En kan die hoogstens zeggen: “Nu je het zegt, herken ik in jou wel wat kenmerken van iemand die worstelt met genderidentiteit.” Zo worden de betrokkenen vrienden om wie ze zijn, niet om wat ze hebben (meegemaakt) of zijn.

Tip voor het verminderen van het cliché

Als je over een personage wil schrijven dat medelijden kan opwekken door diens omstandigheden, kijk dan eerst ook goed naar hoe de problemen of ongemakken die daarbij komen kijken, aansluiten bij je verhaalthema. Een verhaalthema is overkoepelend en komt op meerdere manieren in je verhaal terug. Dan staan de uitdagingen van een personage minder op zichzelf en wordt de interactie tussen hen en een ander personage als vanzelf minder geforceerd.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen. Ze geeft ook een cursus dialogen schrijven.