Wat komt daar uit te lucht vallen? 5 nadelen van een Deus ex machina

Als er een probleem is, moet er een oplossing komen. Deus ex machina is zo’n oplossing. Hij wordt vaak gebruikt, maar is een van de meest luie schrijftechnieken die er zijn. Wat ontneem je een verhaal met een Deus ex machina?

1. Je oplossing is niet realistisch

Een Deus ex machina is een moment waarop de oplossing van een probleem uit de lucht lijkt te vallen. Soms gebeurt dat zelfs letterlijk. Wat de Deus ex machina ook is, de algemene indruk is dat God zich persoonlijk met de personages bemoeit. Als je rationeel en logisch zou nadenken, zou deze oplossing niet in je opkomen. Een bekend voorbeeld van een Deus ex machina: je personage staat met zijn rug tegen de muur gedrukt, in een hoek gedreven door een moordenaar die over een tel gaat schieten. Maar dan wordt de moordenaar plotseling door iemand anders neergeschoten. Iemand die twee tellen geleden beslist nog niet in dezelfde kamer stond. 

2. Je oplossing is cliché

Begin je al met je ogen te rollen bij het voorbeeld hierboven? Precies, Deus ex machina is een cliché. De exacte invulling van een Deus kan misschien origineel zijn, maar de uitwerking blijft hetzelfde: de oplossing komt uit de lucht vallen. En dat gegeven is al zo vaak als oplossing gebruikt dat je te maken hebt met een cliché. 

3. De schrijver is zichtbaar

Er wordt wel eens gezegd dat een schrijver een god is van zijn eigen geschapen wereld. Dat is ook zo: jij hebt als schrijver alles over je verhaal en het verloop ervan in de hand. Dat is niet erg, behalve als een lezer dat in de gaten krijgt. Als jij je als schrijver krachten toebedeelt die niet voor normale stervelingen zijn weggelegd, gaat de lezer dat merken: “Dit is zo vreselijk onwaarschijnlijk, dit zou nooit gebeuren. Dit is gewoon de schrijver die het plot vooruit drijft…”. Zo haal je de lezer uit het verhaal en zal hij niet meer verder willen lezen. 

4. Je held verliest zijn spierballen

Je schrijft over een topsporter die naar de Olympische Spelen gaat. Hij staat in de finale, tegenover zijn laatste tegenstander. Maar dan krijgt de tegenstander plotseling een hartaanval en overlijdt hij. Er zit nu niets anders op dan de held de Olympische titel te geven. Maar heeft hij die titel wel echt verdiend? Hij had moeten bewijzen de beste te zijn door een tegenstander te verslaan. Dat heeft hij niet kunnen doen. Kun je jezelf met recht de beste noemen als dat per toeval zo uitkomt? Natuurlijk, de held heeft echt wel iets voor elkaar gekregen: hij heeft de top van de Olympische Spelen gehaald. Maar zijn kampioenschap zou een mooier randje hebben gekregen als hij de titel eerlijk had verdiend in de wedstrijd. Met een Deus worden de prestaties van je held een stuk minder indrukwekkend.

5. Hard werk blijft onbeloond

Deus ex machina kan aanvoelen als een anticlimax, of de lezer kan zich bedrogen voelen. Hij is met de held mee gaan leven en kent hem als een goede vriend. Het is daarom veel bevredigender om te lezen hoe het harde werk van je personage vruchten afwerpt dan dat er zomaar iets lukt. Zo kan je lezer voor je personage juichen. Bedenk dat een lezer hoopt dat een personage wordt beloond voor zijn inzet, niet dat hij simpelweg een goede afloop krijgt. 

Over de auteur 

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven.