Hoe schrijf je opsommingen?

Vermijd een lange aanloop en kijk uit met voorwaardelijke bijzinnen: daar ging het de vorige keer over. Maar zinnen kunnen op nog meer manieren te lang zijn, bijvoorbeeld als daar opsommingen in voorkomen. De vorige keren ging het in verband met begrijpelijk schrijven over lange zinnen. Dat was naar aanleiding van het nieuwe boek Duidelijke taal van Peter van der Horst. Opsommingen maken je zinnen snel te lang. Hoe schrijf je een opsomming duidelijk en correct? 

---

Maak opsommingen herkenbaar

Laten we beginnen met een zin waar niets mis mee is:
In de nieuwe winkel verkopen ze onder andere boeken, tijdschriften, wenskaarten en tekenspullen.
Een zin met zo’n korte opsomming is goed te begrijpen, maar als er een langere opsomming in voorkomt, wordt een zin al snel onduidelijk.

Een voorbeeld:
De nieuwe maatregelen hebben betrekking op de veiligheid van de door werknemers uitgevoerde werkzaamheden, de veiligheid van producten, het voorkomen van lucht-, water- en bodemverontreiniging en het zo veel mogelijk voorkomen van schade als gevolg van onvoorziene gebeurtenissen.
Maar liefst 38 woorden is wel wat veel voor één zin. En het kan gemakkelijk anders, en beter. De opsomming die in deze zin verstopt is, kun je beter ook als een opsomming presenteren. Dat is eenvoudig te bereiken met enkele leestekens, om zo de delen van de opsomming duidelijk te maken.

Beter is daarom:
De nieuwe maatregelen hebben betrekking op de volgende factoren: de veiligheid van de door werknemers uitgevoerde werkzaamheden; de veiligheid van producten; het voorkomen van lucht-, water- en bodemverontreiniging; het zo veel mogelijk voorkomen van schade als gevolg van onvoorziene gebeurtenissen.

De dubbele punt (en natuurlijk ook ‘de volgende’) geeft aan dat er een opsomming volgt. De delen daarvan zijn duidelijk gescheiden door een puntkomma. Maar het zou nog duidelijker kunnen, namelijk als je voor elk deel een streepje zet:
De nieuwe maatregelen hebben betrekking op de volgende factoren: – de veiligheid van de door werknemers uitgevoerde werkzaamheden; – de veiligheid van producten; – het voorkomen van lucht-, water- en bodemverontreiniging; – het zo veel mogelijk voorkomen van schade als gevolg van onvoorziene gebeurtenissen.

Nu zijn de delen van de opsomming direct zichtbaar.

Verticale opsomming

Maar zou het nog beter kunnen? Ja, als je van de horizontale opsomming een verticale opsomming maakt:
De nieuwe maatregelen hebben betrekking op de volgende factoren:
– de veiligheid van de door werknemers uitgevoerde werkzaamheden;
– de veiligheid van producten;
– het voorkomen van lucht-, water- en bodemverontreiniging;
– het zo veel mogelijk voorkomen van schade als gevolg van onvoorziene gebeurtenissen.

Nu we de opsomming op een grafische manier zichtbaar hebben gemaakt, zijn we niet alleen van de heel lange zin af, maar – wat nog belangrijker is – zien we ook in één oogopslag de vier punten waar het om gaat.

Leestekens

In het laatste voorbeeld beginnen alle delen van de opsomming met een kleine letter en eindigen met een puntkomma, behalve het laatste. Daar komt een punt achter. Zijn de delen van de opsomming heel kort, dan kun je de leestekens ook weglaten:
U moet insturen:
– aanvraagformulier
– betaalbewijs
– bevestigingsbrief

Als de delen van een opsomming uit volledige zinnen bestaan, beginnen ze alle met een hoofdletter en eindigen met een punt:
Op het taalgebruik van ambtenaren is soms de volgende kritiek:
– Ambtenaren schrijven te veel lange zinnen.
– In ambtelijke stukken staan vaak ouderwetse woorden.
– De opbouw van ambtelijke teksten is nogal eens onoverzichtelijk.

Onjuiste opsomming

De delen van een opsomming moeten consequent uit een woord, een zinsdeel of een hele zin bestaan. Onjuist is daarom de volgende ‘gemengde’ opsomming:
Het lidmaatschap van onze club kan voor u om de volgende redenen interessant zijn:
– contact met buurtbewoners;
– kaartclubs;
– een gezellige bar;
– we organiseren regelmatig uitstapjes.
Een mogelijke verbetering:
Het lidmaatschap van onze club kan voor u om de volgende redenen interessant zijn:
– U komt in contact met buurtbewoners.
– U kunt meedoen met een van onze kaartclubs.
– Er is een gezellige bar.
– We organiseren regelmatig uitstapjes.
Ook als de delen van de opsomming niet aansluiten bij de aanloopzin, is er iets mis:
U kunt er zeker van zijn dat wij:
– binnen drie werkdagen leveren;
– voor een uitstekende service zorgen;
– u krijgt bij een defect direct een nieuw exemplaar.
In het volgende voorbeeld is die aansluiting er wel:
U kunt er zeker van zijn dat wij:
– binnen drie werkdagen leveren;
– voor een uitstekende service zorgen;
– wij bij een defect direct voor een nieuw exemplaar zorgen.

We hebben voor de delen van een (verticale) opsomming steeds een streepje gezet. Dat is de meestgebruikte methode, maar je zou ook een bullet (•), een letter of een cijfer kunnen gebruiken. Een letter of cijfer heeft alleen zin als ernaar verwezen wordt. Ontbreken de letters of cijfers, dan is verwijzing minder gemakkelijk.

Over de auteur

Peter van der Horst, de auteur van dit artikel, is docent Nederlands en zelfstandig tekstadviseur. Veel meer over het maken van opsommingen vind je in zijn boek Nieuwe leestekenwijzer. Over begrijpelijke taal is meer te vinden in zijn boek Duidelijke taal – de hoofdzaken van begrijpelijk schrijven dat kortgeleden bij uitgeverij Garant is verschenen. 141 blz. € 16,90.
Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, Taalgids en Nieuwe leestekenwijzer.