De observerende schrijver: ik zie… een wijzend vingertje

Observeren is een belangrijke vaardigheid van schrijvers. Maar met alleen iets opmerken ben je er nog niet. Je moet ook weet hebben van associaties die bij je waarnemingen opkomen en hoe je daar een mooie verhaalopzet mee kan maken of clichés kan voorkomen. Deze week in de serie: ‘De observerende schrijver’: ik zie… een wijzend vingertje.

“Dit doe je hartstikke verkeerd!” “Doe nou eens niet!” We kennen het allemaal: dat standje dat geven wordt aan de hand van je gedrag, soms vergezeld door een wijzend vingertje. Spreekwoordelijk of letterlijk, het wijzende vingertje is interessant om te observeren; het kan namelijk zowel iets over de karaktertrekken van een persoon zeggen als wel een waarschuwingssignaal zijn dat jij meer interpreteert dan observeert.

Het letterlijke wijzende vingertje

Is het je al eens opgevallen dat het wijzende vingertje eigenlijk maar in twee situaties wordt gebruikt? Om een kind terecht te wijzen of door iemand die volwassenen als zodanig behandeld, vooral om diens hogere status nadruk te geven. Hoge piefen die zichzelf graag op een voetstuk zetten en anderen neer willen halen, anders gezegd. Dat wijzende vingertje is zó’n uitgesproken gebaar van hogere status, dat het als vanzelf ook met subtielere gebaren of lichaamstaal gepaard gaat. Het is een 10 op een schaal van 1 tot 10 en zo’n extreem komt zelden alleen. Kijk eens wat je ziet en hoort: een rechte rug, gefronste wenkbrauwen, een hoge toon, een hard volume?

Bij een letterlijke wijzende vinger wordt er ook bijna altijd expliciet gezegd waar iemand voor op moet passen of waar de ander mee dreigt. Dat is niet altijd zo bij de figuurlijk wijzende vinger.

Geniepig neerhalen: pas op met interpreteren

Een echt wijzend vingertje is zeldzaam: vaker wordt op zo’n neerbuigende manier praten – zeker naar volwassenen- veel geniepiger gedaan en/of met meer venijn. “Je kan ook nooit eens doen wat ik zeg!” “Snap je het nou nog niet, hoe stom kan je zijn?” Dan wordt het niet langer corrigeren of kritiek hebben, maar eerder (geniepig) neerhalen. De verleiding is groot om een verhaal te bedenken dat achter zulke uitspraken schuilt.  Wat is de relatie tussen deze twee mensen? Hoe assertief is degene die wordt afgesnauwd en wat is de reden de ander dat doet? Wat is die onzekerheid die daartoe aanzet?

Sommige dingen kun je daadwerkelijk zien of horen. Misschien is een uitspraak als: “Ik, als je leidinggevende…” of “Jij bent slechts een…” andere keren spreekt het in zekere mate voor zich. Een man in pak die zo spreekt tegen een wat minder statig gekleed persoon, zal het wel de meerdere zijn die het tegen een ondergeschikte heeft.

Maar vaker is het zo dat je niet precies weet wat er speelt, of wat de relatie tussen de personen onderling is. Het is menseigen om daar als vanzelf een compleet verhaal bij te bedenken, maar voor observeren werkt dat averechts. ‘De snauwer is iemand met een kort lontje’. Die kans is groot, maar misschien is het iemand die zelf even aan zijn taks zit.  Zodra je iets observeert dat richting karaktertrekken gaat, moet je opletten dat je observeren en interpreteren niet door elkaar gaat halen. Karaktertrekken zijn dingen die een mens vaak of vaker laat zien. Als je (als vreemde) iets observeert, weet je nooit of die karaktertrek een momentopname is of niet.

Dat is belangrijk om te onthouden als je personages introduceert in een boek, in de fase waarin je nog empathie voor hen moet opwekken.  Je lezer gelooft je niet zonder meer als je één keer zegt dat je personage lief, gemeen, een chaoot of een bangerik is. Dat is iets dat geloofwaardig wordt door (subtiele) herhaling.  Anders gezegd: observatie vertelt op zichzelf geen verhaal, daarvoor moet je meer verdiepende details kennen of aan een lezer vertellen.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Daarnaast doceert ze een cursus autobiografisch schrijven bij de Ondernemersschool. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.