De observerende schrijver: Ik zie…ongemak

Observeren is een belangrijke vaardigheid van schrijvers. Maar met alleen iets opmerken ben je er nog niet. Je moet ook weet hebben van associaties die bij je waarnemingen opkomen en hoe je daar een mooie verhaalopzet mee kan maken of clichés kan voorkomen. Deze week in de serie: ‘De observerende schrijver’: ongemak.

Verschillende soorten ongemak

Ongemak komt op verschillende momenten en op verschillen manieren voor. Soms is het ongemakkelijke moment vrij gênant, maar verder relatief onschuldig: een wind laten nét op het moment in de vergadering dat iedereen stilvalt. Andere keren is het ongemak veel erger en heeft het niet zozeer met gêne, maar eerder met diepe schaamte te maken. Probeer als je ongemak observeert te bepalen in hoeverre het ongemak serieus is of juist niet zo erg als het misschien lijkt.

De gemene deler bij ongemak

Wat het ongemakkelijke moment ook is, vaak laat de reactie of lichaamstaal van mensen iets zien dat lijkt te zeggen: ‘Ik doe net alsof dat niet gebeurd is, of dat ik dat niet hoorde.’ Je lacht iets weg, om toch vooral maar niet te  hoeven zeggen of erkennen dat iets pijnlijk of vervelend is. Of je praat plotseling ergens anders over, alsof je daarmee kan doen alsof het eerdere onderwerp wat zo naar is, nooit ter sprake is geweest. Nog een populaire optie: afleiding zoeken. Zegt je oudtante wederom iets racistisch en durft niemand haar de mond te snoeren? Dan ga je nú kijken of je geen gemiste WhatsAppberichten op je telefoon hebt.
Wat ook veel voorkomt is het oogcontact breken. Ogen zijn de spiegel van de ziel, toch? Als ik jou op dit nare moment niet aankijk, kan jij ook niet zien hoeveel dit ongemak me raakt…

Kijk eens in hoeverre je de soorten lichaamstaal kan koppelen aan bepaalde situaties, of de ernst van het ongemak.

Karakteristieken van personen bij ongemak

Iemand die verlegen is, zal misschien het oogcontact verbreken bij een ongemakkelijk moment. Een extravert persoon of iemand die altijd haantjesgedrag vertoont, zal misschien proberen iets te overschreeuwen. Zo kun je karakter en omstandigheden aan elkaar koppelen. Maar wees er ook alert op dat bij sommige personen bij het verbergen van ongemak geen sprake hoeft te zijn van nuance of verschil in omstandigheden. Iemand met serieuze woedebeheersingsproblemen zal iemand die iets ongemakkelijks of ongewenst zegt misschien wel altijd afblaffen, ook al gaat het om iets relatief kleins. Net zoals de superverlegen persoon die iets ongemakkelijks meemaakt, altijd alleen maar het oogcontact zal verbreken.

Ongemak is ongemakkelijk en dus per definitie iets wat niet fijn is om mee om te gaan. Meestal heeft iedereen daar wel zo zijn ‘ingebouwde vluchtroutes’ of maniertjes voor. Probeer daar eens op te letten, of je die bij mensen die dichtbij je staan kan herkennen. Vind je dat dat hun karakter ook weerspiegelt? Waarom wel of niet?

Bij vreemden werkt dit trucje andersom. Merk de signalen van ongemak op en kijk eens of je je verbaast over deze signalen die de persoon uitzendt. Vind je dat bij de persoon passen, voor zover je een beeld bij hen hebt aan de hand van hun lichaamstaal, kleding, uiterlijk of andere zaken die de ‘eerste indruk’ geven?

Schrijf alles op wat je opvalt, want dat kan goed van pas komen; ongemak is heel makkelijk te observeren, maar bijzonder moeilijk om te schrijven om uit de losse pols te schrijven, zonder in clichés te verzanden.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Daarnaast doceert ze een cursus autobiografisch schrijven bij de Ondernemersschool. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.