Koppeltekens en oudijzerhandelaren

Wanneer gebruik je een koppelteken en wanneer niet? Schrijver en blogger Rob Steijger vertelt het in dit artikel.

Soms kun je het koppelteken, of streepje, weglaten; in andere gevallen maakt het wel degelijk verschil uit.

In havo-diploma, Tweede Kamer-lid en wolharige-mammoetkiezen mag je het streepje weglaten. De tekst wordt hierdoor rustiger, al leest wolharigemammoetkiezen de eerste keer wat stroef. Wolharige mammoetkiezen (met spatie) is trouwens fout, want kiezen zijn nooit wolharig.

Het streepje in bed-onderstel is vrijblijvend, maar kan voorkomen dat je bedonder-stel leest, zeker in een Bonnie en Clyde-achtig verhaal.

Een oudijzerhandelaar is niet hetzelfde als een oud-ijzerhandelaar, oftewel voormalig ijzerhandelaar. Eigenlijk moet dit een oud-oudijzerhandelaar zijn. En er lopen vast wel oude oud-oudijzerhandelaren rond.

Sms-bericht schrijf je mét streepje, omdat het een samenstelling is; sms’je met apostrof, omdat het een ‘afleiding’ is van sms. Havodiploma schrijf je zonder streepje omdat havo een afkorting is die je als één woord kunt uitspreken, in tegenstelling tot sms. Havo-opleiding schrijf je mét streepje om klinkerbotsing te voorkomen (o-o, o-e, i-e, i-i et cetera).

In Vitamine B-complex (met spatie) en ‘een FN SCAR 17 CQC-geweer met 7.62x51mm NATO-patronen’ voorkomen de streepjes dat een hoofdletter direct naast een kleine letter komt te staan. Daarbij is FN SCAR 17 CQC geen afkorting die je als één woord kunt uitspreken.

Samenkoppelingen: huis-tuin-en-keukenpsychologie schrijf je zonder streepje voor psychologie (het grondwoord). Al klinkt een bouw-je-eigen-vliegtuighandleiding alsof je hiermee een vliegtuighandleiding kunt bouwen.

Voor de zekerheid, het koppelteken is hetzelfde teken als het minteken. Het gedachte- of aandachtstreepje ( – ) is langer. Sommige lettertypes, bijvoorbeeld Courier New, laten geen verschil zien tussen koppeltekens en aandachtstreepjes, met het risico dat de uiteindelijke tekst de verkeerde streepjes op de verkeerde plek bevat.

Een handige extra functie van het koppelteken: op m’n site vind je een streepje tussen manuscript en redactie. Taalkundig niet nodig, maar op een smartphone bleek manuscriptredactie nét niet in de breedte te passen. Door het koppelteken wordt het netjes afgebroken.

Door Rob Steijger 

Rob Steijger werkt als redacteur op freelancebasis voor zowel uitgevers als schrijvers en richt zich vooral op fictie en waargebeurde verhalen. Hier (www.fzeven.nl) vind je zijn website.