Fabels en feiten over taalfouten

Een aantal is enkelvoud. Het is: ‘de reizigers wordt verzocht’. En je beseffen dat het overnieuw moet is dubbel fout! Herken je deze stellige regels over wat goed en wat fout is? Je zult verrast zijn welke van deze regeltjes fabels zijn en welke feiten.

Bovenstaande voorschriften worden  vaak met de grootste stelligheid gebracht, maar veel van dit soort schoolmeesterregels worden in de praktijk niet zo streng toegepast of blijken zelfs helemaal niet te kloppen. Kortom de soep wordt niet zo heet gegeten als-ie wordt opgediend.

Taal is nu eenmaal altijd in beweging. Spreektaal wordt langzamerhand schrijftaal en het al te strikt interpreteren van regels gaat op den duur wringen. Bovendien is taal geen exacte wetenschap: taalkwesties laten zich niet altijd in strakke formules vatten. Een paar voorbeelden van bekende taalregels. Zijn ze feit of zijn ze fabel?

Een aantal is enkelvoud

Neem de volgende voorbeeldzinnen:

a. Een aantal mensen ging naar het station.

b. Een aantal mensen gingen naar het station

Veel taalpuristen en correctoren keuren alleen variant a (een aantal mensen ging) goed. De schoolmeesterregel die ze daarbij toepassen luidt: In deze zin vormt de woordgroep een aantal de kern van het onderwerp (een aantal mensen ging). Een aantal is enkelvoud, dus is ook de persoonsvorm enkelvoud: ging. Een aantal mensen gingen is in hun ogen pertinent fout.

Maar het ligt genuanceerder dan dat: Wanneer je de gehele woordgroep een aantal mensen als onderwerp beschouwt, wordt het verhaal anders. De kern van deze woordgroep is mensen en het woord aantal is een bepaling bij het kernwoord mensen. Je kunt het woord aantal het beste zien als een telwoord, zoals vier, een heleboel of een paar. Het woord mensen is meervoud, dus is het logisch om ook de meervoudsvorm gingen te gebruiken.

Beide vormen mogen dus! Dit is ook de mening van taaldeskundigen van bijvoorbeeld Onze taal. Toch houden veel mensen krampachtig vast aan de regel die zinnen oplevert die ze eigenijk lelijk vinden. Bovendien dateert  de regel dat een aantal enkelvoud is pas van na 1940. Vóór die tijd bestond deze regel helemaal niet! Reden te meer om deze regel te vergeten. Wil je toch enkelvoud gebruiken, realiseer je dan wel dat je te formeel en ouderwets overkomt.

Conclusie: de regel “een aantal is altijd enkelvoud” is een fabel!

De kwestie wordt/worden verzocht

a. De reizigers wordt verzocht hier over te stappen

b. De reizigers worden verzocht hier over te stappen

Deze taalregel is al even berucht als de regel bij een aantal is/zijn. Hoe vaak krijg je niet om je oren met de stelling: ‘het is wordt verzocht want  de reizigers is niet het onderwerp van de zin, maar meewerkend voorwerp. Het onderwerp van de zin is over te stappen. Dit argument gaat behoorlijk mank als je de volgende zin bekijkt waarin in plaats van de reizigers gesproken wordt over men:

c. Men wordt verzocht hier over te stappen.

Niemand zal hier men beschouwen als meewerkend voorwerp. Je zegt immers niet ‘Wij verzoeken men uit te stappen’. Waarom zou je dan de reizigers wel als zodanig zien? Nee, de reizigers is het onderwerp en dus is het ook worden verzocht. Vergelijk het met de volgende zin:

d. Reizigers worden gedwongen hier over te stappen.

Overigens struikelde men vroeger niet over een constructie als de reizigers worden verzocht. Pas eind van de negentiende eeuw kwam de discussie op gang of je zinnen met verzoeken niet anders moest opvatten en in schoolboeken wordt nog steeds het enkelvoud voorgeschreven.

Conclusie:  De regel het is altijd wordt verzocht is een fabel. De reizigers worden verzocht is ook prima Nederlands.

Opnieuw/overnieuw

Zijn dan alle regels die je ooit geleerd hebt achterhaald? Nee, een aantal regels zoals je die op school hebt geleerd zijn nog steeds van toepassing. Bijvoorbeeld de kwestie opnieuw/overnieuw. In de spreektaal hoor je overnieuw steeds vaker. Toch geldt hier nog steeds de officiële regel dat dit een foute verhaspeling is van iets over doen en iets opnieuw doen. Toch lijkt het woord overnieuw langzamerhand meer te betekenen dan over of opnieuw. Overnieuw staat dan voor iets nog een keer doen, maar dan anders. Het lijkt dan ook een kwestie van tijd voordat overnieuw gezien wordt als goed Nederlands. Tot die tijd kun je in geschreven taal overnieuw beter vermijden.

Conclusie: De regel overnieuw is fout is (nog steeds) een feit!

Beseffen of zich beseffen

Bij beseffen hoort geen wederkerend voornaamwoord. Toch hoor je de constructie zich beseffen steeds vaker. Dit komt waarschijnlijk door de vergelijkbare constructies zich realiseren en zich bewust worden.  Jongeren vinden zich beseffen ook opvallend vaker goed dan ouderen. Op de lange termijn zal deze regel waarschijnlijk wel aangepast worden. Tot die tijd geldt echter nog steeds dat zich beseffen in geschreven taal fout is.

Conclusie: de regel zich beseffen is fout is nog steeds een feit.

Wat nu?

De algemene conclusie is dus dat je je niet te snel moet laten intimideren door schoolmeesterregeltjes die vertellen wat wel en niet mag. En wil je niet te formeel en stijf overkomen in wat je schrijft, dan zul je in veel gevallen deze regels moeten negeren. Bij twijfelgevallen en onzekerheden raadpleeg je het beste een deskundig advies op sites van Onze Taal of de Taalunie.

Door Noortje de Kok

Noortje de Kok is tekstschrijver/redacteur bij haar eigen tekstbureau. Naast de zakelijke teksten die ze voor opdrachtgevers schrijft, leeft ze zich ook graag uit op creatievere teksten. Zo blogt ze maandelijks voor de online magazines Nibblr en Gelezen Online en werkt ze aan het verwezenlijken van haar droom: het schrijven van een roman.