Show don't tell bij ik-perspectief

Dag Bertina,

Naar mijn idee ligt je probleem niet zozeer bij de ik-vorm, maar bij het feit dat je gekozen hebt voor de verleden tijd. Ik zag dit en dat en toen dacht ik zus of zo.

In de tegenwoordige tijd kun je hem direct in gedachten laten reageren op wat hij meemaakt. Je schrijft immers dat je weet wat hij zo ongeveer dacht. Bij een verhaal in de ik-vorm kan het POV juist heel direct werken. Laat het de lezer meemaken alsof hij daar zelf loopt.

Ik hoop dat je hier wat aan hebt,
Willem

Ik merk dat het moeilijk is om de 'show don't tell' toe te passen bij de ik-vorm.

In feite vertelt de hiker wat hij meemaakte onderweg, ook weet ik wat hij daarbij dacht, zijn frustraties etc.

Je vraag is te overkoepelend van karakter om specifiek te beantwoorden. Een paar algemene opmerkingen:

- Show don’t tell is een vergrijsd, en uitgekauwd advies, dat altijd al niet op elke passage van toepassing was. Show is niet per definitie beter dan tell.

- De NRC lijst van beste boeken van de 21^ste eeuw wordt aangevoerd door een boek dat bijna volledig vertellend is geschreven: 'Het lied van Ooievaar en Dromedaris', door Anjet Daantje.

- Show is niet afhankelijk van werkwoordstijden en perspectief. In de eerste persoon o.v.t. kun je net zo prima gebeurtenissen en gedachten laten zien als in de o.t.t.

- Van belang is het onderscheid tussen de stem van de verteller en de stem van het personage. In de indirecte vrije rede (derde persoon) kan dat onderscheid lastig zijn, omdat er geen grammaticaal verschil is tussen de beide stemmen. Het verschil moet dan blijken uit de inhoud, de toon, de zinsbouw (personale stem vaak voorzien van onvolledige zinnen), en de woordkeuze. Je zou kunnen denken dat een dergelijk probleem niet speelt in de eerste persoon. Toch schakelt de auteur in veel verhalen ook in de eerste persoon tussen een vertelstem en de stem van het personage. Wat de beste aanpak is verschilt per verhaal en… per auteur.

- De scheidslijn tussen tonen en vertellen kan vaag zijn. In 'The Emotional Craft of Writing Fiction', van Donald Maass, stelt de auteur (onder nog veel meer) het volgende: Showing is not necessarily limited to external action, or that which you can see or hear. Situations and conditions such as a state of being can be presented without emotions and, despite that, cause us to feel quite a bit. Met andere woorden: beschrijf de oorzaken van gevoelens in plaats van de gevoelens te benoemen. In plaats van te zeggen dat iemand bang is, beschrijf je de oorzaken van de angst, zodanig dat de lezer zich de angst voor kan stellen. Dat is nog steeds een beschrijving: je vertelt de oorzaken, toch heeft dat niet het karakter van een tell.

De grootmeester van de show, Ernest Hemingway, zegt het als volgt: 'find what gave you the emotion; what the action was that gave you the excitement. Then write it down making it clear so the reader will see it too and have the same feeling as you had'. Daarna geeft hij voorbeelden. Die laat ik weg vanwege omvang en het gebruik van de Engelse taal.

- Behalve show of tell is van belang hoe dicht je een personage op de huid zit. In de o.t.t. kan dat meer vanzelfsprekend zijn of lijken. In de close third person bereik je ongeveer hetzelfde effect door direct weer te geven wat de zintuigen waarnemen, zonder gebruik te maken van ‘hij voelde’, ‘hij zag’, ‘hij hoorde’, ‘hij rook’. Dezelfde techniek kun je toepassen in de eerste persoon. Geef eventueel de associaties weer die de waarnemer daarbij heeft. Wat de waarnemingen doen met hem of haar of het.

Een jonge man wandelde met zijn kat de GR5 (= langeafstandswandeling van ruim 2000 km van Hoek van Holland naar Nice). Ik mag zijn avontuur vertellen in een boek, dus heeft hij onderweg talloze spraakberichten gestuurd.

Nu schrijf ik zijn verhaal vanuit het ik-perspectief en ook in de verleden tijd (hij is inmiddels terug). Ik merk dat het moeilijk is om de 'show don't tell' toe te passen bij de ik-vorm. In feite vertelt de hiker wat hij meemaakte onderweg, ook weet ik wat hij daarbij dacht, zijn frustraties etc. Er zijn weinig dialogen, hij komt nu eenmaal weinig mensen tegen in de bergen. Ik laat hem af en toe praten tegen zijn kat.

Het verhaal schiet al gauw in de tell-vorm, ik weet dat dit ook een valkuil is bij de ik-vorm. Hebben jullie tips voor meer show?

Zoals Uruguru zegt zie ik niet goed wat de werkwoordstijd en het perspectief te maken hebben met de manier van vertellen.

Of je nu zegt: mijn botten zeur(d)en of zijn botten zeur(d)en (ipv ik ben (was) moe / hij is (was) moe), bvb, dat komt op hetzelfde neer lijkt me.

Zoals Thérèse zegt, misschien is het interessant om een stukje voor te leggen waar je moeite mee hebt? Dan kunnen de andere leden proberen helpen.

Persoonlijk vind ik show don't tell zelfs makkelijker toe te passen in de ik vorm, omdat alles automatisch door de filter gaat en je gewoon letterlijk kunt benoemen hoe iets voelt. De stem van het ik personage geeft je een wonderbaarlijke hoeveelheid gevoelens waar je mee kunt werken.

Bij deze een fragmentje van mijn eigen werk om je op weg te helpen: 

Een kwartier lopen later sta ik voor het huis. Twee verdiepingen hoog, gehuld in schitterend glimmende stenen, en een perfect onderhouden struikgewas rondom. Velen dromen er waarschijnlijk van om op een dag in zo’n kast van een huis te kunnen wonen, maar ik niet. Ongeacht hoe groot het is, uiteindelijk bleef ik hier een klein meisje dat de wereld daarbuiten niet kon zien. Daarom was ik dan ook verhuisd.

@ Job.K : bertinamulder vond het moeilijk om vanuit het ik-perspectief show, don't tell toe te passen, maar volgens mij hangt dat niet zozeer af van het perspectief. Bijvoorbeeld in jouw fragment kan je elke 'ik' vervangen door 'zij' en alles blijft hetzelfde. Je kan het verleden tijd maken, of zo laten, het maakt niets uit.

Jouw (mooie) fragment is imo trouwens eerder beschrijvend, niet zozeer show, don't tell. Je zet het decor neer, maar de gevoelens zelf worden eerder verteld dan getoond ('velen dromen waarschijnlijk (...) maar ik niet', 'ongeacht hoe groot (...) bleef ik hier een klein meisje', 'daarom ben ik verhuisd'). En dan vind ik dat de eerder gebruikte woorden om het huis te beschrijven (‘schitterend’, ‘perfect’) bijna lijken te vloeken met het innerlijke perspectief van de verteller. Maar dat is misschien mijn lezing.

Show, zoals ik het begrijp, zou zoiets (kunnen) zijn:

Na een kwartier lopen doemt de gevel op, vlammend in het zonlicht. Ik blijf staan. Het huis lijkt nog gegroeid. Ik beeld me in hoe iemand foto's zou maken. Hoe makelaars hier trots zouden wijzen. De buxussen staan er nog steeds, geen blaadje uit de pas. Ik veeg mijn hand af aan mijn broek, hoewel die droog is. De zon reflecteert in het raam op de tweede verdieping, derde van links. Daar stond ik. Uren, soms dagen aan een stuk. Te kijken naar iets wat ik niet begreep. Het was buiten deze muren dat ik leerde zien.

----> 'opdoemen', 'vlammend' --> negatieve connotaties (ipv glimmend, schitterend, perfect,...)
----> huis nog gegroeid = toont grootte van het huis zonder te zeggen 'kast van een huis' + het geeft een wat beklemmend gevoel
----> ik blijf staan = toont mentale barrière zonder te zeggen 'ik woonde hier niet graag'
----> Foto's en wijzende makelaars = toont hoe de buitenwereld het zou zien, zonder uit te leggen 'velen dromen er waarschijnlijk van (...)'
----> Buxussen staan er nog steeds = toont de setting, maar ook dat de verteller hier niet langer woont, zonder te zeggen 'ik ben verhuisd'
----> geen blaadje uit de pas = toont de setting maar ook een gevoel van orde, controle, onderdrukking zonder die woorden zelf te gebruiken
----> droog hand afvegen = toont fysiek en mentaal ongemak
----> van binnen door het raam kijken --> buiten (deze muren) zien = toont waarom de verteller verhuisd is (te kleine wereld in het grote huis), zonder te zeggen 'daarom was ik verhuisd'

Al is dit misschien wat overdreven. Best zoek je een balans tussen show en tell, lijkt me.

@ bvdc25 Daar ben ik het grotendeels mee eens. In mijn beleving is show don't tell echter het sterkst als het door de filter van iemands stem en persoonlijkheid gaat, en dat is makkelijker in de ik vorm. In het fragment dat ik had geplaatst voelt alles voor mij net wat levendiger juist doordat de verteller niet vertelt over haar leven, maar ze zelf haar beleving deelt. 

Je opvatting over het fragment klopt deels. Het doel is dat het huis groot en mooi is, maar zij zich er toch nooit op haar plek voelde. Ze víndt het ook echt mooi, maar het is niet wie zij is. Daarom vloekt het. Dat is de bedoeling. Daarnaast had ik dit stukje vooral uitgezocht om te laten zien wat de stem van een personage met show don't tell kan doen. Haar gedachtes beschrijven geen directe emoties, alleen details aan het huis (tell inderdaad) die bij haar herinneringen opbrengen, en dáár hoopte ik de emotie uit te halen (show).

Wel heel grappig om te zien hoe je er een literaire draai aan gaf! Zelf hou ik niet zo van dat soort metaforen en abstracte ideeën, want ik ben een "less is more" schrijver die graag realistische en directe gedachtes neerzet. Ik hoopte daarom dat het een beetje bij het "jonge man" persoon zou passen.