Rust in tekst, maar niet in slaap vallen

Ik vermoed dat de crux is: in elke scène een conflict.

Voor rustige scènes kies ik dan een klein, vaak interpersoonlijk conflict. Pietje hoopt dat mama niet te laat thuis zal zijn vanavond, of Mees hoopt dat het Mien opvalt dat hij haar lievelingskleur aan heeft, of: Lientje ontdekt dat het ijs op is terwijl ze Eefje met een zelfgemaakte milkshake had willen verrassen.

Zorg dat het kleine conflict symbool staat voor iets Groters, daarmee hou je het gevoel van relevantie vast. Maar het Grote staat vanavond niet op het spel. Vanavond wilden we met z'n tweetjes ijs eten.

Automatisch gevolg van deze aanpak is dat de rustige scène diepgang toevoegt die er anders niet geweest was. Rustige scènes moeten net als alle andere scènes iets onmisbaars aan het verhaal toevoegen. Ze mogen niet 'overslaanbaar' aanvoelen, want dat is wat ze saai maakt.

Hoi Simon,

Voor zover ik je vraag begrijp, krijg ik de indruk dat het gaat om een gevoel dat je bekruipt als je het geheel in ogenschouw neemt, zonder precies aan te kunnen wijzen wat er ontbreekt. Jouw conclusie dat er een gebrek aan adempauze voor de lezer is, kan ik niet onderschrijven zonder de inhoud van je boek te kennen. Ik vrees dat ook proeflezing van een enkel fragment onvoldoende duidelijk zou maken waar het probleem ligt.

Verder dan algemeenheden waar je mogelijk niets aan hebt, kom ik niet.

Als het om naakte ontwikkelingen gaat rondom een centraal conflict, ontwikkelingen die te zeer zijn uitgekleed, of teruggebracht tot een éénduidige kern, dan zou je oplossingen kunnen zoeken in aanpassingen van het narratief. Je zou subplots, en/of extra verwikkelingen kunnen creëren. Dat kunnen ook ontwikkelingen zijn die afleiden van de hoofdlijn, die bijvoorbeeld stranden, maar wel een belangrijk thema in je verhaal belichten. (ik verzin maar wat)

Mogelijk maakt de hp in je verhaal een ontwikkeling door, en kun je die ontwikkeling, of je verslaggeving van die ontwikkeling vertragen, bij voorbeeld door innerlijke dilemma’s te belichten in interne monologen, in effect dialogen met zichzelf. Je zou twijfel kunnen uitvergroten en tot uitdrukking brengen in toegevoegde dialogen, eventueel zelfs met onbelangrijke voorbijgangers, en je zou (kleine) gebeurtenissen toe kunnen voegen die de hp in de juiste richting duwen.

 

Een belangrijk element in elk verhaal is het ritme: een cadans in de afwisseling van stroomversnellingen en vertragingen, als een hartslag die versnelt en vertraagt. Ondersteund door zinsbouw, woordkeus, én onderwerpen. In de valleien meanderen je zinnen. Op de steilste hellingen stort de taal zich staccato naar beneden, deels in ellipsen, en in vrije val zelfs als losse woorden.

In versnellingen is geen of weinig ruimte voor beschrijvingen van locaties. Op traag stromende rivieren, des te meer. Beschrijvingen geven de lezer tijd om te landen, om de vrije val van zoeven te verwerken.

Beschrijvingen van landschappen, personages, groepjes mensen, mensenmassa’s, bomen, steden, pleinen, straten of een enkel gebouw winnen aan belang als die iets zeggen over de waarnemer, het personage. Dat kan op vele manieren. In de vallei is ruimte voor beeldspraak en personificatie. Laat grauwe torenflats, met beroete was op de balkonnetjes, iets zeggen over de treurnis van je personage; of het riet dat zich opricht in de wind; of de halmen die buigen maar niet knakken; de slingerplanten die vechten om een plaatsje in de zon; de schuurtjes die huiverend van de kou tegen elkaar aan schurken; hutjes die hurken tegen de helling, en beschutting zoeken tegen rollende stenen, schuivende modder etc. Nou ja, je hoeft het niet melodramatisch te maken om effect te sorteren.

Je zou een landschap of een locatie ook kunnen beschrijven vanuit de relatie die je personage of haar omgeving ermee heeft. Economisch of emotioneel, al dan niet ondersteund door ervaringen uit het verleden.

Ik ben geregeld op zoek naar manieren om mijn beschrijvingen te ‘personaliseren’. Op die manier kun je voorkomen die je (fraaie) beschrijvingen verworden tot lege, voor je verhaal betekenisloze tekst.

Met dit dilemma - het creëren van ademruimte zonder dat het saaie, overbodige tekst wordt - worstel ik nu flink. Hebben jullie hier enige tips voor?

Het hangt van je doel af. Ik kom weer even terug op het mazen, wat ik eerder deed bij een vraag van jou.

Stel je  een groene trui voor - gewoon groen, niets anders (net als je verhaal: echt de kern, zoals je schrijft). Maar de trui is eigenlijk bedoeld als kersttrui, en je verhaal heeft wat ademruimte nodig (waarom precies, kun je dat verwoorden?)

In de trui kan je een afbeelding mazen of borduren - van een kerstman, een sneeuwpop, een dennenboom, kaarsjes, whatever. Daarmee laat de drager zien: dit is een kersttrui.

Jij kan - net als de trui - je verhaal versieren, en daarmee laten zien: dit is een zus-en-zo verhaal, en het zit goed in elkaar, met afwisseling van actie en rust. Hoe doe je dat? Met onder andere onderstaande tips.

Probeer associaties in te 'mazen': wat voelt, denkt een personage bij/in een bepaalde situatie? Waar linkt hij bijvoorbeeld de erwtensoep aan, die zijn nieuwe liefje op tafel zet? Welk gevoel krijgt hij erbij? Positief? Negatief? Wordt hij nerveus? Blij? Komt hij in een goede vibe?

Maas ook verwachtingen in: er staat iets te gebeuren (dat is in een verhaal nu eenmaal zo), wat verwacht het personage? Is hij hoopvol? Trappelend van ongeduld? Angstig? Voorbereid op teleurstelling? Speel met de verwachtingen. De lezer verwacht al lezend mee, en is benieuwd of hij/zij het bij het rechte eind heeft (en het leukste is natuurlijk dat hij/zij uiteindelijk enorm verrast wordt).

Maas gedachten/ervaringen: wat denkt/ervaart het personage bij wat hij ziet, hoort, proeft, ruikt, voelt? Zet dus de zintuigen in om situaties te kleuren.

Doe het op de juiste plaats - je wilt niet dat de piek van de kerstboom onder het mouwgat van de trui terechtkomt, dus zoek precies de plaats uit waar een bepaalde associatie, verwachting of gedachte het best tot zijn recht komt, in samenhang met de andere associaties, verwachtingen, gedachtes en gebeurtenissen.

Zorg dat al de associaties, verwachtingen en gedachten goed gelinkt zijn aan belangrijke aspecten in het verhaal; ze mogen geen los zand zijn dat hier en daar en nu en dan opstuift, omdat de schrijver dacht dat hij rustmomenten moest inbouwen. Een verhaal is - net als een echte kerstboom - een organisch geheel. Het ene moet logisch uit het andere voortvloeien.

Doe dit alles gedoseerd - niet te veel, niet te weinig. Zoek balans in actie en rust.

Ik ben nu ook tevreden met de inhoud van de passages

Ben je ook tevreden met de inhoud van de personages?

Ik vermoed dat je met het invoegen van de psychologie van de personages en hun innerlijke overwegingen en gevoelens veel rust in kan bouwen, én je doet recht aan de personages, zij hebben een ziel, een geest, hoe je het noemen wilt.

Maar: doe het niet om het doen. Laat alle ademruimte die je inbouwt functioneel zijn.

Wow, bedankt allemaal voor de reacties! Jullie helpen mij erg veel met ontwikkelen.

Een goede tip Diana, dat van de kleine conflicten! In mijn verhaal is er één hoofdstuk dat wel wat rust geeft, nu heb ik door dat dat komt doordat de hoofdpersoon hier twijfelt om een grote actie te ondernemen. Het interne conflict van de hoofdpersoon staat centraal, niet het Grote. Het zet mij gelijk weer op wat ideeën...

Erg bedankt voor de reactie Uruguru, zoals altijd laat het mijn brein weer op volle toeren draaien hahaha. Ik denk dat ik nu precies in het stadium ben waar ik veel aan deze 'nutteloze' algemeenheden heb, het zet mij scherp en zo voorkom ik knulligheid. Subplots heb ik wel genoeg, juist daardoor voelt het alsof er geen einde aan de belangrijke scenes komen. Wellicht gebruik ik de subplots dan verkeerd - misschien dreigen ze teveel in de voorgrond te komen. Dank voor de ingeving! Over de rivier des details gesproken, daar zit dus nog genoeg groei voor mij in. Doet mij denken aan een eerdere reactie van jou op een andere proeflezer, over 'heilloze repetities van zielloze platitudes'. Het personaliseren van beschrijvingen neem ik ter harte, ik ga ermee aan de slag. 

Heel scherp Therese, ook dit valt inderdaad samen met dat mazen. Over waarom ademruimte belangrijk is - zonder wat rust kan de lezer het overzicht van het verhaal verliezen. Ik denk ook dat het moeilijker is voor de lezer om zich in de personages te verplaatsen als zij geen tijd krijgen om alles te laten bezinken. Wel ben ik ook tevreden met de inhoud van de personages. Alhoewel, misschien kunnen enkele karakters nog wel een extra afbeelding op zijn/haar trui gebruiken...