Alles voor de schrijver - hoe revolutionair kan een uitgeverij zijn?

Verhalen horen bij mensen en om verhalen te verspreiden, zijn middelen nodig. In de eerste plaats natuurlijk vertellers. Zij zijn het medium tussen verhaal en luisteraars.

Wanneer zij echter hun verhaal verder willen verspreiden, zijn er meer middelen nodig, bijvoorbeeld  boeken. Om boeken te verspreiden zijn er uitgevers nodig, en uitgevers hebben hiervoor geld nodig.

Eigenaardige verschuiving

Tot zover een logisch en bekend verhaal. Ongemerkt heeft zich echter door de tijden heen een eigenaardige verschuiving voorgedaan. Niet de verteller bracht het verhaal naar het publiek, maar de verspreider. De literaire uitgever was het, die besliste of een verhaal grote reizen maakte, grenzen overschreed. Had een verteller geen uitgever, dan kwam zijn verhaal nooit ver.

Een grote vraag, die zelden in het openbaar gesteld wordt, en nog minder vaak beantwoord: gaat het een literaire uitgever nu om het verhaal of om de klinkende munt die hij erin ziet schitteren? Het voor de hand liggende antwoord is: het gaat om beide. Maar overdenk dit eens: een uitgever brengt geen verhaal uit waarin hij niet gelooft, maar gelooft hij wél in een verhaal en ziet hij geen commerciële mogelijkheden, dan brengt hij het ook niet uit.

Waar staat de schrijver?

Wat heeft een schrijver dan nog te beslissen over de verspreiding van zijn eigen verhaal? Hij kan alternatieve uitgevers benaderen die zijn werk zonder veel toetsing publiceren; daarvan zijn er genoeg. Alleen doen ook zij dat tegen hun eigen condities: inleg van een bepaald bedrag, het aanleveren van een aantal commerciële contactpunten, afname van een zekere hoeveelheid exemplaren, et cetera.

De schrijver heeft maar in te stemmen, en zo niet: helaas pindakaas.

Schrijver en uitgever: een evenwichtige verhouding

Het is onweerlegbaar dat geen enkele uitgever iets kan beginnen zonder verhaal. Eveneens is het onweerlegbaar dat een schrijver de eigenaar is van zijn verhaal. Hij zou er dus alles over te zeggen moeten hebben. Hij zou niet afhankelijk mogen zijn van de beslissingen van een uitgever - en als hij er wel afhankelijk van is, dan zou hij in gelijke mate zeggenschap moeten hebben als zijn uitgever, die immers ook van hem afhankelijk is.

De ware revolutie

Een milde vertaling van revolutie is: verandering. Zo lang uitgeverijen alle beslissingen nemen over de verspreiding van andermans verhalen, is er geen sprake van een verandering. Nieuwe initiatieven, die dit systeem gaande houden, zijn niet revolutionair, maar conservatief.

Een krachtiger vertaling van revolutie is: omwenteling. Revolutionair wordt het pas, wanneer het de schrijver is, die bepaalt wat er met zijn verhaal gebeurt, met zijn boek. En wanneer het de uitgever is die zich daaraan dienstbaar maakt.

Financieel

Ook op het financiële vlak is het revolutionair om de schrijver zijn eigen verdienste te laten bepalen. Het is niet de uitgever die dit heeft te beslissen. Het enige wat een uitgever moet doen, is een verhaal in een goede vorm gieten en het verspreiden. De kosten daarvan moet hij doorgeven aan de schrijver, zodat deze zelf de verkoopprijs van zijn werk bepalen kan. Tot slot stelt de uitgever deze prijs vast; dit is verplicht, zolang de Wet op de Vaste boekenprijs bestaat.

Hoe te kiezen?

Het spreekt voor zich dat je als schrijver geen enkele uitgever kunt verplichten, jouw werk uit te brengen onder jouw condities. Omgekeerd geldt hetzelfde: geen enkele uitgever kan jou, als schrijver, verplichten jouw werk bij hem onder te brengen onder zijn condities.

Schrijvers zijn echter, meer nog dan veel andere beroepsbeoefenaars, vrije mensen. Wil je dus een uitgebalanceerd besluit nemen voor de verspreiding van jouw verhaal, onderzoek dan nauwkeurig wat jij precies wilt met jouw werk.

Hierbij kan deze checklist behulpzaam zijn, met aandachtspunten als missie, visie, doel, kernwaarden, onderscheidend vermogen, kosten, verkoopkanalen en meer.

Thérèse Major is auteur en schrijfcoach. Haar werk verscheen bij o.a. de uitgeverijen Querido en Nieuw Amsterdam. Bij Schrijven Online verzorgt zij de cursus Literair proza schrijven, kun je dat leren? en Ieder kind kan verhalen schrijven. In de Taalwerkplaats Drenthe organiseert zij o.a. elke eerste zondag van de maand een Schrijverscafé.