omgaan met scherpe kritiek

@EstherQ en Mijre Gidet: Hoe kan iemand er dan achter komen dat een boodschap niet respectvol overkomt? Als iemand dat simpelweg niet wil zien, blijft hij of zij zulke feedback geven, ook al zeggen anderen er wat van, wat doe je dan?

Er zijn zogenaamde forumtrollen die er geen groter genoegen in hebben dan aandacht te trekken, positief of negatief. http://nl.wikipedia.org/wiki/Trol_(internet)

@Esther Ik nodig mede forumleden uit om botterikken te corrigeren niet opdat de botterik ervan leert en daarover na gaat denken ( :rolleyes: ), maar om het signaal te geven dat dat asociale gedrag hier, op dit forum niet toegelaten wordt. Je doet dus normaal of je doet zoals je bent op een botterikken-forum. Daar is het vast heel gezellig.

Is dat niet beter de taak van een beheerder? Ik zit me af te vragen hoe dit er in de praktijk uit gaat zien en ik denk niet dat het de algemene sfeer ten goede komt als we elkaar terecht gaan wijzen op ons gedrag. Ik zie meer in wat Tja zegt, negeren. Of hooguit uitleggen wat voor effect iemands botte fb heeft op jezelf, zoals ik iemand laatst zo mooi las doen in proeflezen.

Er zijn natuurlijk een heleboel regels te geven voor het geven van goede feedback. Maar niemand is verplicht om zich daaraan te houden, dus zul je volgens mij altijd onwelkome, pijnlijke en lullige reacties blijven ontvangen - of in ieder geval stel je jezelf aan dat risico bloot. Twee adviezen van mij dan: * Houd altijd voor ogen dat alles wat iemand zegt minstens net zoveel met die persoon te maken heeft als met jou of je werk. Anders gezegd: trek het je niet te persoonlijk aan, en probeer te scheiden wat van de kritiek-gever komt, en wat echt op jou/jouw werk betrekking heeft. Als dat lukt, kun je vervolgens kijken wat de kern is, en wat je ervan kan leren. Maar dat hoeft niet in één keer. In mijn ervaring helpt het ook erg om het er met iemand anders over te hebben. Zelf kan je verblind zijn omdat het je geraakt heeft, maar iemand anders kijkt daar wellicht doorheen. * Kies je proeflezers met zorg. Ik zou zelf eerlijk gezegd nooit een cocenpt op dit of een ander openbaar forum plaatsen. Dan heb je er immers nauwelijks controle op. Dan kunnen er dus hurken tussen zitten. Bovendien: als je iemand niet kent, kun je de feedback sowieso slechter plaatsen (en dat houdt verband met mijn eerste punt, maar het geldt voor alle soorten feedback). Ik kom dus niet in 'proeflezen'. Toen ik er ooit eens rondkeek, vielen mij de vele schouderklopjes ook het meest op. Louise

Als de kritiek hard is, maar terecht, dan is dat mij veel meer waard dan iemand die uit aardigheid niet durft te zeggen dat iets gewoon slecht is geschreven (wat ik op dit forum voornamelijk zie gebeuren: iedereen houdt de ander voor dat het een toptalent is. Wat denk je daarvan te leren?). Of iets terecht is, daar kun je met discussie achterkomen: vraag waarom iemand een bepaalde kritiek heeft gegeven, waarom iets fout is, onduidelijk, saai. Misschien heeft iemand het verhaal anders gelezen dan de bedoeling was, of heeft die een andere achtergrond. Als je in de discussie over het verhaal praat, dan kun je er soms ook achter komen waarom de eerste reactie negatief was, en dat het probleem met het verhaal in een heel andere hoek zat. Negeren is wel heel erg bot voor iemand die de moeite heeft genomen zonder het vragen van een tegenprestatie je verhaal te lezen en er feedback op te geven (zie de prijzen van mensen die het voor geld doen voor wat je zomaar hebt gekregen). Het is ook bijzonder bot om een (deel van een) verhaal aan iemand te lezen te geven en het niet eerst zelf zo schrijven dat je het beste van je kunnen toont. Dat wordt vaak al ingeluid met een "dit heb ik even geschreven..." of iets van soortgelijke strekking waaruit blijkt dat je niet je uiterste best hebt gedaan om iets goeds te schrijven: dan kun je een kriegelige reactie verwachten. Ik vraag me wel af hoevelen hier die klagen over te scherpe kritiek ooit kritiek hebben gehad van een redacteur van een reguliere literaire uitgever...

Scherp: "Ik vond Catcher in the Rye geen goed boek, dus ik vind dit boek ook niet goed vanwege de associatie die ik met Cather in the Rye heb. Dat risico loop je dan." Bot: "Ja, ik ken Catcher in the rye en vond het een kutboek. Jouw boek lijkt erop? Nog een kutboek, blijkbaar, waarom zou ik verder willen lezen? Ik denk aan lucifers en vreugdevuren."

Dat was mijn botte opener. En dat heb ik ook heel bewust zo neergezet, en dat staat er ook in, dat was de tweede zin, die hier natuurlijk niet is meegeciteerd, want stel je voor... Het is het eerste dat in me opkwam na het lezen van die zin. Ik wilde ermee neerzetten dat door dat bewuste boek te noemen, ik onmiddellijk een afkeer kreeg van de tekst. Was dat de bedoeling van de schrijver? Vermoedelijk niet. Maar "geen goed boek" geeft niet aan waarom ik het gevoel "kutboek" krijg bij het noemen van Catcher in the Rye. "Geen goed boek" wordt vaag weggewimpeld als " och het is maar een mening, waarom zou het mij moeten interesseren." Door botter te zijn hoop ik bij de schrijver te laten inzien welk effect zijn tekst (of meer zijn gedweep) op mij heeft. Daar komt bij dat sommige schrijvers al gekwetst zijn als je het over een foute komma hebt. Ze kunnen echt helemaal niets aan kritiek hebben en beginnen gelijk te jammeren als ze geen veer in hun kont gestoken krijgen. Ze plaatsen iets uitsluitend in proeflezen om de lof te oogsten - en dan is het altijd hard als iemand je niet ziet als een topschrijver. Nou ja, bovenstaand citaat: de schrijver stelt zich gelijk met de bestsellerschrijver Salinger, over het wat te hoog in je kop hebben gesproken... Hier wordt ook over respect gesproken. Maar waarom zou je ontzag moeten hebben voor iedereen die hier maar wat neerzet? Er is een duidelijk verschil in niveau, als je overal maar gaat zetten "hartstikke leuk gedaan!" dan help je niemand: de goeden weten niet dat ze goed zijn, degenen die het niet kunnen verbeteren zichzelf. Die afwezigheid van kritisch lezende proeflezers is een van de redenen om iets niet in proeflezen te vragen: het commentaar is over het algemeen niet serieus te nemen (de uitzonderingen kan ik op één hand tellen, ik kan die personen ook persoonlijk vragen om een gunst). Vaak komt de kritiek er ook alleen maar op neer dat de FB-er laat zien hoe goed die de regeltjes kent - en dat maakt veel verhalen er niet beter op. NB: het is mij te verstaan gegeven dat ik geen negatieve reacties meer in proeflezen mag zetten. Dus Micha, ga vooral je gang in die mierzoete stroop.

Er is duidelijk een verschil in niveau. En soms kan je gewoon lezen hoezeer iemand zijn/haar best heeft gedaan. Wat moet je dan? Zeggen dat je het wel goed vind, maar niet geschikt voor publicatie?

Hier wordt ook over respect gesproken. Maar waarom zou je ontzag moeten hebben voor iedereen die hier maar wat neerzet? Er is een duidelijk verschil in niveau, als je overal maar gaat zetten "hartstikke leuk gedaan!" dan help je niemand: de goeden weten niet dat ze goed zijn, degenen die het niet kunnen verbeteren zichzelf.

Ik ben het met je eens dat je eerlijk moet zijn als je fb geeft. Je hebt gelijk dat je iemand die iets plaatst wat jij niet goed vindt niet moet complimenteren. Je geeft fb met respect voor de persoon. En anders doe je het gewoon niet. Ik kom zelf maar weinig bij proeflezen, maar als ik er ben en ik zie iets wat ik totaal niet zie zitten dan overweeg ik hoe ik zal reageren. Ongezouten maar met respect, bot of oneerlijk lief. Kies jij maar. Ik weet het wel: ik vind het niet nodig om mensen te kwetsen. Maar ik geef ook geen valse kritiek. Als ik het gevoel heb dat iemand kwetsbaar is, dan kies ik er nog liever voor om mijn negatieve fb niet te plaatsen. Ik weet zelf ook hoe het voelt, fb te krijgen. Ing gaf me in juni in Milonga fb op mijn proloog. Heel eerlijk deed ze dat. En nee, dat is niet altijd fijn, want haar fb betekende dat ik nogal wat moest gaan omgooien. Dat heb ik gedaan en daar ben ik haar nog steeds dankbaar voor. Want ze had gewoon gelijk. Dus nee, fb waaruit blijkt dat je op het verkeerde spoor zit, is niet leuk, maar wel broodnodig. Daarmee moet je ook gewoon leren omgaan als schrijver. Je bent zelfs vaak blind voor je eigen fouten. Wat ik hier soms zie is dat schrijvers geen fb willen, alleen willen horen dat ze het goed doen. Dat is een giga valkuil voor als je echt iets wilt bereiken als schrijver. Je moet daar echt mee leren omgaan, anders wordt het nooit wat. Want aan alle teksten valt altijd wel iets te verbeteren, al zijn het maar komma's en punten.

Het is ook bijzonder bot om een (deel van een) verhaal aan iemand te lezen te geven en het niet eerst zelf zo schrijven dat je het beste van je kunnen toont. Dat wordt vaak al ingeluid met een "dit heb ik even geschreven..." of iets van soortgelijke strekking waaruit blijkt dat je niet je uiterste best hebt gedaan om iets goeds te schrijven: dan kun je een kriegelige reactie verwachten.

of: dan negeer je die onwaardige stukken tekst ook gewoon, scheelt je een hoop tijd :)

NB: het is mij te verstaan gegeven dat ik geen negatieve reacties meer in proeflezen mag zetten.

Dat is niet hetzelfde als dat je je feedback/kritiek punten niet meer mag posten. Je moet alleen soms even opletten hoe je de dingen zegt, als je alle 'dit heb ik even geschreven...' teksten negeert heb je daar mooi weer tijd voor.

Als de kritiek hard is, maar terecht, dan is dat mij veel meer waard dan iemand die uit aardigheid niet durft te zeggen dat iets gewoon slecht is geschreven (wat ik op dit forum voornamelijk zie gebeuren: iedereen houdt de ander voor dat het een toptalent is. Wat denk je daarvan te leren?).

Volgens mij overdrijf je, ik heb zoiets nog nooit zien staan. De ene keer dat ik bij een tekst een vraag zag staan in de strekking van of het wat was om mee door te gaan werd dit redelijk geneneert. Was een prachtkans geweest als we elkaar hier alleen maar veren in elkaars reet steken. Ik zet juist gedichten hier neer omdat ik weet dat mensen meer zeggen dan 'oh ja leuk' als ik dat wil laat ik het wel aan mijn vrienden lezen.

Die afwezigheid van kritisch lezende proeflezers is een van de redenen om iets niet in proeflezen te vragen: het commentaar is over het algemeen niet serieus te nemen (de uitzonderingen kan ik op één hand tellen

Gelukkig hebben degene die het stuk posten er wel wat aan, ik iniedergeval wel. Doet me bedenken dat we hier nooit iets van jou hier gelezen hebben. Neem de proef eens op de som en bewijs dat we echt zo slecht zijn :D

Hier wordt ook over respect gesproken. Maar waarom zou je ontzag moeten hebben voor iedereen die hier maar wat neerzet?

Misschien moet je respect opvatten als 'netjes blijven' en iedereen in z'n waarde laten, al is die waarde talentloze idioot die hier maar 'teksten' neerpleurt en verwacht dat wij ze prachtig vinden (ok, die kan misschien een flinke schop onder z'n digitale kont gebruiken)

Ik kom niet op proeflezen, vanwege de redenen die Schlimazlnik hierboven noemt. En wat Ellabella al eerder noemde 'leren versus etaleren'. Dat vind ik de zaak erg goed dekken. Misschien de makkelijkste weg op de vraag 'wat moet je dan?' maar wel een effectieve.

Interessant dat de ene helft niet plaatst vanwege de (al dan niet verkeerd verwoorde/terechte) kritiekpunten en de ander juist weer omdat er toch alleen maar met stroop gesmeerd wordt. Iets klopt hier niet...

Er is duidelijk een verschil in niveau. En soms kan je gewoon lezen hoezeer iemand zijn/haar best heeft gedaan. Wat moet je dan? Zeggen dat je het wel goed vind, maar niet geschikt voor publicatie?

Als je vermoed dat diegene het wil gaan publiceren dan moet je dat eigenlijk wel zeggen. Zoiets kan je beter in het begin weten dan achteraf steeds afgewezen worden met je manuscript en je maar afvragen wat er mis mee is want het was zo'n geweldig stuk. En als je dan ook nog aangeeft waarom je het niet geschikt voor publicatie vind heeft de ander er dubbel wat aan.

Jammer Ing, ook van jou dat je er niet komt, net als van Ellabella. En Schlimazlnik als jij geen fb meer geeft zou ik dat ook jammer vinden. Het is niet alleen leerzaam voor schrijvers, maar ook voor beginnende fb gevers, zoals ikzelf, om verschillende vormen van fb te lezen.

Ja Saya, ik vind het ook opmerkelijk. Misschien zijn mensen uit op TE verschillende dingen? Liggen de meningen/smaken hier en daar te ver uiteen om elkaars fb te kunnen waarderen?

Volgens mij is het gewoon een kwestie van wel (of geen) ruggegraat (willen) hebben.

Volgens mij is het gewoon een kwestie van wel (of geen) ruggegraat (willen) hebben.

Leg uit...

Volgens mij is het gewoon een kwestie van wel (of geen) ruggegraat (willen) hebben.

Op wie of wat doel je nu? En Estherq, je hebt gelijk dat het (zien) geven van fb leerzaam is, dat begrijp ik goed. Maar het geven van doordachte fb kost enorm veel tijd, dat is ook een van de redenen dat ik er op een forum geen tijd in zal steken. En Jeanne Thamar, dank voor je woorden! Zo je opbouw onderuit schoppen en je bergen werk bezorgen en nog bedankt worden ook :D

Als je vermoed dat diegene het wil gaan publiceren dan moet je dat eigenlijk wel zeggen. Zoiets kan je beter in het begin weten dan achteraf steeds afgewezen worden met je manuscript en je maar afvragen wat er mis mee is want het was zo'n geweldig stuk. En als je dan ook nog aangeeft waarom je het niet geschikt voor publicatie vind heeft de ander er dubbel wat aan.

Als je dat allemaal wilt doen, dan ben je letterlijk uren bezig met een verhaal van een ander en dan kun je je afvragen of dat de moeite is aangezien kritiek vaak niet gewenst is. Daarom pak ik het liever aan door eerst aan te geven dat er dingen niet goed zijn, als de schrijver het serieus meent met schrijven komt er echt wel een reactie terug met "zo bedoel je het toch niet?" en dan is het veel prettiger om samen te werken/vrijwilligerswerk te doen. Ergens op de site staan links naar schrijfboeken, het forum staat bomvol tips, en van het gros van de verhalen heb ik de indruk dat mensen dat gewoon niet lezen of wat ze lezen niet toe kunnen passen op hun eigen verhalen. Dat ze aan het handje genomen moeten worden. Daar vraagt Spirit ook om: aangeven wat niet goed is is niet genoeg, de zelfredzaamheid gaat niet zo ver om dan zelf uit te zoeken hoe het wel moet (zoals bij de eeuwige fouten in de dialooginterpunctie). Ze moeten voorgekauwd krijgen hoe het wel moet. Ik ga er van uit dat als iets als fout wordt aangemerkt je zelf op zoek kan naar hoe het wel moet, of anders kunt vragen hoe het dan wel moet nadat je hebt vastgesteld dat je er zelf niet uit komt. Schrijven is een vak, daar moet je zelf voor leren, je moet er zelf iets voor doen, je kunt niet van anderen verwachten dat ze tien keer zoveel tijd in jouw hobby gaan steken omdat je je alleen maar met de creatieve kant bezig wilt houden (en architect schetst ook niet alleen maar mooie huizen, die moet ook berekenen of de boel niet instort).

Ik begrijp de bezwaren best die onder andere Schlimazlnik en Ing hebben tegen het proefleesforum. De reacties zijn inderdaad zo uiteenlopend dat er soms weinig of niets bijzit waar je iets mee kunt. Maar voor mij is dat tot op heden geen reden om er helemaal van af te zien. In tegenstelling tot anderen heb ik ook nooit vervelende of botte reacties gehad. Daarentegen kreeg ik wel degelijk op verschillende fragmenten heel zinvol en nuttig commentaar. Tegenwoordig gebruik ik proeflezen vooral om af en toe een 'proefleesballonnetje op te laten' bij een schrijfidee dat ik nog niet helemaal uitgewerkt heb. Als ik meteen goede respons en wat nuttige opmerkingen krijg, kan dat voor mij een stimulans zijn om met zo'n verhaalidee door te gaan. Soms laat ik het ook gewoon liggen en zie ik wel of ik het later nog eens oppak. Als ik een verhaal in ruwe versie afheb, plaats ik geen losse stukjes meer in proeflezen. Overigens heb ik dat in het verleden wel soms gedaan. Nu ga ik in dat stadium meteen naar mijn vaste proeflezers/proeflezertjes.

God tantebetje, welke beerput heb je opengetrokken? Soms kan je die maar beter dicht laten. Laten we eerlijk zijn; we komen er toch niet uit. Te hard, te stroperig, bot, enz. Goeie feedback is fijn, maar wie is in staat die te geven en wat is goed? Daarbij, smaken verschillen. Ik wens een ieder veel wijsheid.

Volgens mij is het gewoon een kwestie van wel (of geen) ruggegraat (willen) hebben.

Leg uit...

Nou als het om kritiek krijgen gaat op wat je schrijft kan je de volgende dingen denken: Ik wil (dit) niet veranderen, ze nemen me maar zoals ik ben! Of Waarom zou ik (dit) veranderen? Ik doe het altijd zo. En anderen vinden dat ze wel moeten veranderen, al moeten ze dan een stukje van henzelf in leveren, want ze weten dat ze er alleen maar beter van gaan schrijven als ze wat harder voor henzelf zijn. (ik heb geprobeerd om het zo objectief mogelijk te beschrijven, ik hoop dat dat gelukt is) In mijn ogen zijn de eerste twee reacties van iemand die geen ruggegraat wil hebben en dat tweede van iemand die dat wel wil ontwikkelen. (dit is zoals ik het ervaar)

Ik weet niet of het enkel een kwestie van ruggegraat is en of het te maken heeft met inleveren, maar je antwoord is duidelijk FS!

Oké, ik snap waar je heen wilt. Ik denk alleen dat de term 'geen ruggengraat hebben' verkeerd gekozen is.

Ik weet niet of het enkel een kwestie van ruggegraat is en of het te maken heeft met inleveren, maar je antwoord is duidelijk FS!

Oké, ik snap waar je heen wilt. Ik denk alleen dat de term 'geen ruggengraat hebben' verkeerd gekozen is.

Hoe zou ik het dan moeten noemen?

Laten we eerlijk zijn; we komen er toch niet uit.

Wijze woorden, Pluisebol. Eens in de zoveel tijd komt deze discussie weer voorbij op dit forum. Meestal naar aanleiding van iemand die de boel wat opschudt. In dit geval Schlimazlnik.

Mijn ervaring is dat ik veel feedback heb ontvangen en dit niet als negatief heb ervaren. Uisluitend als opbouwend. Ik omarmde elke feedback. Dit had vooral te maken met de feedback-gevers. Dat was constructief en leerzaam. Ik heb ontzettend veel hiervan geleerd. Van alle keren heb ik slechts eenmalig het als minder prettig ervaren. Ik werd de les gelezen en kreeg zinnen als: 'verander dat even, ja'. Die toonzetting vond ik onprettig. Daarnaast was de lap tekst twee en half keer zolang dan mijn 500 woorden. Dit kwam ook bij mij niet als opbouwend over, ook al was het goed bedoelt. Ik stelde voor dat je soms de klik niet hebt, dat kan gebeuren. Ik ga niet van boze opzet uit. Heb vriendelijk de feedbacker bedankt maar kon er geen goed meer aan doen. Kortom, feedback geven en hierop feedback terugkrijgen kan ook als leerzaam worden ervaren. En ach, soms een keer niet. Dat kan gebeuren. Toch is dit verkeerd utigepakt. Ach, zolang we allemaal bereid zijn te leren van elkaar, een positieve benadering nastreven dan kan feedback als positief worden ervaren. Door juist open te staan voor zelfreflectie heb ik er mijn voordeel mee gedaan. Goede discussie trouwens. Leerzaam!

Heerlijk, door dit topic ben ik mijn eigen proefleesstukjes terug gaan zoeken. Nu twijfel ik aan het het commentaar dat daar staat. Is het te stroperig? Kan ik dan helemaal niet schrijven en doet iedereen alsof ik dat wel kan, zodat ik mezelf fijn zou voelen? Ik vraag altijd expres om eerlijke feedback, maar nu zie ik dus dat ik die blijkbaar niet gekregen heb, als ik dit topic moet geloven. Blijkbaar is er van alles mis met mijn schrijfsels wat niet is opgemerkt door proeflezers. Straks zet ik mezelf voor schut bij een uitgever. Nee, oké, zo erg is mijn gedachtegang ook weer niet; dit is even de dramatische versie van hetgeen wat dit topic met mij doet. Het maakt me onzeker. Van mezelf weet ik dat ik niemand spaar als ik feedback geef. Ik zeg wat ik vind, plus- en minpunten, onderbouwd, klaar. Zoals ik feedback zelf ook zou willen ontvangen. Ik vind dat je jouw mening mag geven als het wordt gevraagd, maar wel met respect naar de schrijver toe. Eerlijkheid is een vereiste, maar let erop hoe jij jezelf verwoord. 'Dit kutverhaal doet geen ene reet met me' is iets anders dan 'Ik denk eerlijk gezegd niet dat dit verhaal voor publicatie geschikt is'. Maar goed, ik moet eigenlijk wegblijven uit dit topic, het heeft geen positieve invloed op mijn schrijven. Edit: Ik lees nu de reactie van Schlimazlik:

Ergens op de site staan links naar schrijfboeken, het forum staat bomvol tips, en van het gros van de verhalen heb ik de indruk dat mensen dat gewoon niet lezen of wat ze lezen niet toe kunnen passen op hun eigen verhalen. Dat ze aan het handje genomen moeten worden. Daar vraagt Spirit ook om: aangeven wat niet goed is is niet genoeg, de zelfredzaamheid gaat niet zo ver om dan zelf uit te zoeken hoe het wel moet (zoals bij de eeuwige fouten in de dialooginterpunctie).

Beweer je nou dat ik vraag of mensen mij aan het handje willen nemen of bedoel je iets totaal anders? Kun je jezelf iets nader toelichten, Schli? Hoe staan deze dikgedrukte woorden met elkaar in verband?

Ruggengraat heeft meer te maken met doorzetten, volhouden en karakter. Niet tegen kritiek kunnen kan te maken hebben met zoveel zaken: onzekerheid, trots, eigenwijs zijn, geen zelfreflectie, woede, zich niet geaccepteerd voelen, bord voor de kop, het kan van alles zijn. Niet altijd negatief dus.

Heerlijk, door dit topic ben ik mijn eigen proefleesstukjes terug gaan zoeken. Nu twijfel ik aan het het commentaar dat daar staat. Is het te stroperig? Kan ik dan helemaal niet schrijven en doet iedereen alsof ik dat wel kan, zodat ik mezelf fijn zou voelen?

Nee. Jij krijgt nl positieve reacties van mensen die al wél hebben bewezen, met boeken bij reguliere uitgevers, dat ze wat in hun mars hebben.

Helemaal met je eens Sjee, Maar als je kritiek verandert in feedback, dan sta je toch open om te leren? Als feedback steeds als kritiek op je overkomt dan zie ik dat als een gemiste kans. Mijn ervaring is dat het nagenoeg altijd positief bedoelt is.

@schli: Je hoort me ook niet zeggen dat je verplicht bent om meteen heel uitgebreid te gaan reageren. Je kan ook kort zeggen in welke richting het gezocht moet worden (verhaallijn, grammatica, stijl) of er inderdaad later op terug komen als er naar gevraagd wordt, maar dat is geen noodzaak en gaat mijn punt aan 4seasons dat je het maar beter kan zeggen ook een beetje voorbij. Je wijst op alle informatie en boeken die er te vinden zijn over het schrijven. Maar ook een vak leer je niet door alleen maar in boeken te neuzen en feitjes te leren. Je moet ook doen en op je fouten gewezen worden, extra uitleg krijgen als je er zelf niet helemaal uit komt. Ik moet er trouwens niet aan denken dat je je rijbewijs krijgt omdat je alle verkeersregels en handelingen in theorie uit je hoofd kent (had mij wat examens gescheeld, daar niet van). Maar inderdaad, je moet niet denken dat mensen meteen maar even een goede tekst van jou tekts maken omdat je het op proeflezen zet. Al kan dat soms ook best leerzaam zijn vermoed ik. Maar volgens mij gebeurt dat weinig en veranderen de meeste mensen zelf (het grootste deel van) hun tekst.

Pluis, je hebt gelijk.