Vaste boekenprijs

Mijn vraag, hoe lang is die vaste boekenprijs er al en waarom. Is dit nuttig of niet.

Mijn vraag, hoe lang is die vaste boekenprijs er al

Ik dacht WIkipedia > copy > paste, maar wanneer het begonnen is staat er niet op :)

Ik was altijd een fel voorstander van de vaste boekenprijs, maar tegenwoordig twijfel ik toch wel. Het was ooit bedoeld als mogelijkheid voor uitgevers om de inkomsten van populaire uitgaven te gebruiken om de minder populaire te financieren, maar ik vraag me af of dat in de praktijk wel gebeurt. De realiteit is dat niemand precies weet welke gevolgen het afschaffen van de vaste boekenprijs zal hebben. Zowel in positieve als negatieve zin.

Ik las: sinds 2005, DeEllis.

De realiteit is dat niemand precies weet welke gevolgen het afschaffen van de vaste boekenprijs zal hebben.

Wordt hij afgeschaft, dan? Edit: Maar hoe moeten we het zien, zonder vasteboekenprijs? Bijvoorbeeld: een boekhandelaar bestelt een x-aantal boeken bij Uitgeverij Y voor een prijs van latenwezeggen 10 euro per boek - de uitgever heeft die prijs bepaald. De auteur ontvangt daar 10% van: 1 euro per boek. Daarna verkoopt de boekhandelaar het boek voor 15 euro. Dat is voor de boekhandelaar leuk. Maar stel, dat die prijs toch te hoog blijkt, dan stickert hij het boek voor 7,95 af. Dat is voor de boekhandelaar niet leuk, maar met zijn 40% regeling speelt hij nog altijd tamelijk quittte (wat niet zijn bedoeling is, want hij moet winst maken). Voor de auteur of de uitgeverij maakt het niet (meer) uit; die hebben hun 10 euro dan wel 10% daarvan. Maar er zijn heel veel boekhandelaren. Het ligt voor de hand dat jouw boek bij Boekwinkel A dan bijvoorbeeld 15 euro gaat kosten, maar dat zijn concurrent B aan de overkant van de straat er 12,50 voor vraagt. En een derde, verderop in de straat, is slim: die ziet dat dat boek goed verkoopt. Die biedt hem aan voor 11,00, want hij verkoopt net zo lief, of liever, véél voor weinig dan weinig voor véél. Zoiets? Wat voor gevoel krijg je als auteur daarbij? De 40% regeling voor boekhandelaren zal dan wel komen te vervallen, lijkt me, als ze alle kanten uitkunnen met de prijs.

Nee, hij wordt niet afgeschaft, maar in een discussie over het nut van de vaste boekeprijs is afschaffing een reeel discussiepunt toch? Tegenstanders en voorstanders zeggen altijd precies te weten hoe het dan gaat... (en dat is dan weer een reden om het juist wel of niet af te schaffen).

Maar Therese, dat is toch ook zoals het met bloemkolen en tomaten gaat. Iemand levert het voor een bepaalde prijs (zeg: de uitgever levert het boek voor een tientje waar hij de maker van het boek een deel van geeft, zeg een euro) en dan probeert de eindverkoper er een slaatje uit te slaan. AH verkoopt de bloemkool voor 1,25, de Jumbo voor 1,10. Wie verkoopt er het meest en weegt dat op tegen de lage winstmarge? Dat zoeken de verkopers onderling uit. Niemand heeft daar bedacht dat de groentenboeren die niet kunnen stunten omdat ze enkel groenten verkopen beschermd zouden moeten worden. Eventueel gaan ze gewoon ten onder en kunnen we in de toekomst geen pastinaak en tamme kastanjes meer kopen omdat die speciale artikelen niet in de super komen. Wel werd er bedacht dat die bescherming zou moeten worden gegeven aan boekhandelaren, omdat anders alle speciale producten (lees de minder snel lopende titels) zouden verdwijnen. Als ECI, Bol, Kruidvat. Toys 'R Us en AH boeken zouden mogen verkopen voor elke denkbare prijs zouden de winstmogelijkheden van elke boekhandel teloor gaan. En zouden er al snel geen boekhandels meer zijn, alleen verkooppunten van bestsellers. Dus ja, waarschijnlijk hebben we die boekenprijs nodig voor het brede assortiment.

Trouwens, dat stunten gebeurt toch nog. Er wordt nu gewoon een aparte editie van gemaakt, met een apart isbn. Dan is de prijs weer vrij. Ik zie steeds meer boekhandelsketens die aparte edities leveren aan klanten. Dan is er bijvoorbeeld een boek x van schrijver y dat goed loopt op de markt voor 15 euro in elke boekhandel te verkrijgen. Dan kun je dat boek exclusief bij BLZ. of Bruna of Readshop of V en D krijgen voor een tientje in de decembermaand. Er zit een andere kaft omheen en het heeft een ander isbn. Ander isbn betekent andere prijs. Die speciale aanbiedingen worden op een andere manier ingekocht. De keten koopt dan 5000 boeken ineens, zonder recht van retour. Lang tevoren besteld, zodat ze in China gedrukt kunnen worden. Dat zie je er niet aan af, China levert prima drukwerk en goedkoop. Zo gebeurde het met mijn kinderboeken. De ene keten kocht er 5000 en een andere keten 3000. Ander voorkantje, inhoud hetzelfde als de oorspronkelijke boeken die heel wat duurder zijn.

Ik heb wel eens gedacht dat de inkoopdrempel voor boekhandels mogelijk lager is, als ze een boek dat tegenvalt in de loop, aan het einde van de zomer / winter in de uitverkoopbak mogen doen. Tenslotte heb je zomer en winterboeken (ik vind van wel ;) :ontopic: - ik maak zelf wel een nieuw topic :p ). Vroeger had je afspraken, in de kledingbranche althans. Twee keer per jaar uitverkoop, en nooit onder de inkoopprijs. Zou zoiets de boekenbranche kunnen helpen? Overigens heb je geloof ik nu ook recht op retour (maar dat is niet zo leuk voor uitgever en schrijver) en een soort stuivertje wissel met andere winkels, herverdeling van de voorraad zeg maar.

Ja, Zjors, je zegt het treffend: zo gaat het met de bloemkolen en de tomaten ook - en daarom verdwijnen de groenteboeren. Zo kunnen inderdaad met het loslaten van de vaste boekenprijs ook de boekwinkels verdwijnen. Met het verschuiven van de hele handel naar de supermarkt - of andere, steeds groter wordende centrale punten, zoals benzinestations en meubelparadijzen om maar enkele te noemen - wordt het boek een consumptieproduct. En is het dat? Bloemkolen en tomaten voorzien in een fundamentelere behoefte dan boeken, maar als het buikje vol is, wil 'de consument' dan het geestelijke voedsel betrekken via een delicatessenzaak (de boekwinkel) of maakt het hem geen *&#% uit, als het maar zo goedkoop mogelijk is? Vanuit het standpunt van de verkoper moet het natuurlijk zo goedkoop mogelijk, misschien ook vanuit het standpunt van de lezer (maar dat weet ik niet zeker - niet alle lezers zullen per se een goedkoop boek willen). Vanuit het standpunt van uitgeverijen en auteurs moet er natuurlijk nog wel wat aan het lolliestokje blijven hangen, om aan te sabbelen (na de tomaten iets zoets). N.B. Of we blij moeten zijn met de rol van China in dit geheel - afgezien van de kwaliteit die de Chinezen leveren, die zal best wel goed zijn - valt nog te bezien. Grafici hadden in Nederland een van de best denkbare cao's, maar wat heb je aan een prachtige cao als de boeken aan de andere kant van de wereld gedrukt worden, waar men van cao misschien nog nooit gehoord heeft. Maar dit is een andere tak van het verhaal, die er toch wel mee samenhangt.

Er is voor beide standpunten iets te zeggen. Ook al ben ik normaal altijd voor marktwerking. Als boeken goedkoper kunnen voor de consument, dan is dit altijd gunstig. Ten koste van de handelaren dat wel, maar dat is normaal in elke branche, waarom moet het dan bij boeken anders? Zijn wij heiliger dan iemand die exotische slippers voor de hema maakt? Als ze goedkoper zijn worden er ook meer van verkocht. Dit gaat zeker op voor die massa aan romans die geproduceerd worden. Een goed naslagwerk zal altijd duur blijven en toch verkopen. Ik geef geen 16 euro voor een boek van tweehonderd pagina's dat ik in een avond uitlees en nooit meer naar terug pak. Ze mogen mijn boek bij appie hein of een dergelijke winkel neerleggen. Daar komen meer mensen dan in de boekhandel waar het ergens onopvallend staat te verstoffen.

Ja maar ik denk dat jouw boek dan helemaal niet bij Appie of het Kruidvat komt. Daar komen dan alleen nog maar boeken die gegarandeerd in 10.000-voud kunnen worden gedrukt, omdat ze zeker verkopen. Een boek met een oplage van een paar honderd is dan gewoon te duur. Dus je krijgt verschraling van het aanbod en minder werk voor schrijvers.

Daar kun je goed gelijk in hebben. En wat voor de mensen die pod gaan? Die uitgevers prijzen hoog omdat ze weten dat die boeken vaak alleen in eigen kring rondgaan. Die mensen betalen zonder moeite elke prijs om een boek van neef zus of zo te hebben. Als die prijzen lager zouden zijn, zouden die auteurs niet meer kans hebben hun boek te slijten? Ik weet het niet. Het is een lastige discussie zonder marketingonderzoek. Toch is het jammer dat boeken ondanks het lage btw tarief zo duur zijn.

In deze discussie zou ik objectief moeten zijn. Ik zou de voor- en tegens moeten analyseren van elke partij - vooral met aandacht voor de boekhandel - maar de waarheid is dat ik het alleen maar kan bekijken vanuit mijn standpunt als lezer en de centjes die ik tot mijn beschikking heb om boeken te kopen. En tot welke conclusie kom ik dan? 1) Dat ik van buitenlandse auteurs die in het Nederlands uitgegeven worden, toch liever het boek lees in een taal die ik ook goed beheers zoals het Engels, Italiaans, Spaans, enz. Waarom? Omdat de prijs in veel gevallen de helft is van wat ik in een nederlandse boekwinkel zou betalen. Dan kan ik met mijn beschikbaar budget dus meer boeken lezen en als ik tegen een slecht boek aanloop (lees: slechte investering) dan kan ik dat geestelijk beter aan. :-) Nederlandse auteurs zet ik meestal op mijn "Nog te kopen lijst" en die schaf ik tweedehands aan via bijv. De Slegte tenzij ik het boek echt NU moet lezen. Misschien is het probleem wel dat ik teveel lees en daardoor creatief met geld moet omgaan. 2) Dat ik net als Dries ernstig twijfel of de reden - het was ooit bedoeld als mogelijkheid voor uitgevers om de inkomsten van populaire uitgaven te gebruiken om de minder populaire te financieren - voor de vaste boekenprijs wel gerespecteerd wordt door uitgeverijen. Nou ja, twijfel, ik geloof er gewoon helemaal niks van.

2) Dat ik net als Dries ernstig twijfel of de reden - het was ooit bedoeld als mogelijkheid voor uitgevers om de inkomsten van populaire uitgaven te gebruiken om de minder populaire te financieren - voor de vaste boekenprijs wel gerespecteerd wordt door uitgeverijen. Nou ja, twijfel, ik geloof er gewoon helemaal niks van.

Maar dat kun je niet als algemeenheid stellen. Je hebt zóveel verschillende uitgeverijen. Met zóveel verschillende doelen, en beleid, mogelijkheden en beperkingen. Je zou een stelling als deze moeten durven concretiseren, anders is het een slag in de lucht die misschien neerdaalt op de verkeerde - waardoor er ook een verkeerde indruk ontstaat.

Ik hoop van harte dat de vaste boekenprijs niet verdwijnt... De tijd ontbreekt me dieper in te gaan op wat jullie zeggen, maar de vrees dat het assortiment verschraalt na het loslaten van de prijs heb ik zeker.

Beste Thérèse, Ik heb een lijst met iets van 900 uitgeverijen. Daar zitten natuurlijk ook uitgeverijen tussen die hun "idealen" nog hoog in het vaandel hebben staan. Vaak zijn dat uitgeverijen die 1,2,4 boeken per jaar uitgeven en die al blij zijn als ze break-even halen. We mogen deze uitgeverijen zeker niet over één kam scheren met de anderen, maar ik wijs meer naar de grote jongens. De grote uitgeverijen (lees: zij die een pand huren, personeel in dienst hebben, etc) staan onder een immense druk om geld te genereren. De omloopsnelheid van boeken is enorm, elke maand verschijnen er meer dan 1100 boeken op de markt, de boekhandel kan niet alles accepteren, daarnaast zijn de boekhandels ook enorm vercommercialiseerd (lees: de kosten die uitgeverijen moeten betalen om boeken in de vitrine te hebben, naast de kassa, met de cover op tafel i.p.v. met de rug in een kast, etc) en dat kost de uitgeverijen een lading geld, de beschikbare tijdschriften, kranten hebben ook maar een paar recensenten die de stapel niet aankunnen, dus de kans op aandacht voor een boek is kleiner geworden. Ze hebben volgens mij de luxe niet meer om boeken uit te geven die een grote kans lopen op een slechte return on investment. Dat is geen slag in de lucht, maar een logisch gevolg van de huidige markt.

Uhm... nou mis ik de link naar de vaste boekenprijs. Of let ik niet goed op? :confused:

Nee Zjors, zij reageert op mijn punt 2 dat weer een directe referentie is naar een opmerking van Dries en het gaat nog steeds over de vaste boekenprijs. (Populair gezegd: De vaste boekenprijs lijkt meer een "literaire kwartje van Kok")

Bedankt voor je uitleg, Griseo. Maar wat kan de vaste boekenprijs daaraan veranderen? Misschien niet helder van mij, maar het kwartje van Kok had toch iets met belasting op brandstof te maken? Ik zie de link met de vaste boekenprijs niet. Die staat los van accijnzen. Nee, ik denk er diep over na, maar ik zie het niet.

Dag Thérèse, Het kwartje van Kok zou op een gegeven moment - nadat ze besloten het niet terug te geven, het zou immers maar om een tijdelijke maatregel gaan - als ik het me goed herinnerde, gebruikt gaan worden om de verstopping op het nederlandse wegennet tegen te gaan. Maar uit de info: http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwartje_van_Kok, begrijp ik dat ik het me verkeerd herinner. Ik word oud. :-) Maar weer on topic: "Maar wat kan de vaste boekenprijs daaraan veranderen?" - De vaste boekenprijs zorgt: 1) niet voor de marktwerking zoals het zou moeten. (En uiteraard zal dat consequenties hebben voor bepaalde boekhandels) 2) de redenen voor invoering lijken - nogmaals, als we naar de grote uitgeverijen kijken - niet juist.

Off-topic: http://www.flitsservice.nl/phpBB/media/kwartje-va… En ik ben toch niet zo oud als ik dacht. :-)

Dan moet je definiëren wat je onder marktwerking verstaat. Misschien iets anders (*) dan gekoppeld kan worden aan het begrip vaste boekenprijs:

Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. Allen, die deze zullen zien of horen lezen, saluut! doen te weten: Alzo Wij in overweging genomen hebben, dat het ter bevordering van een ruim gespreid en breed aanbod wenselijk is regels te stellen omtrent de vaste prijs van boeken en muziekuitgaven

()* Misschien zelfs het tegengestelde.

Marktwerking = verschijnsel waarbij zonder sturing van de overheid de mechanismen werkzaam binnen het vrije marktsysteem een bepaalde structuur geven aan de markt. Andere definitie = Open en op concurrentie gebaseerde omgeving voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten. Ruimte voor nieuw aanbod en om partners in de keten te vervangen als zij slecht functioneren. Voor het laatste is het belangrijk zo weinig mogelijk monopolieposities in wet- en regelgeving te verankeren. En natuurlijk heeft de afschaffing van de vaste boekenprijs consequenties die voor velen niet fijn zijn. Dat besef ik me terdege (!), want het gaat niet alleen om de boekhandel, maar ook de tussenleveranciers en het werkt zelfs door naar het punt dat mogelijkerwijs veel gesubsidieerde schrijvers op een gegeven moment de subsidie verliezen. Dat is al met al een enorm ingrijpend verhaal. Maar, vanuit mijn politieke overtuiging, geloof ik in dit mechanisme.

Nog even ter aanvulling: Ik hoef alleen maar in Italie of in Portugal te kijken om te zien hoe die wereld zonder een vaste boekenprijs er uitziet en dat is niet persé slechter. Als consument wordt je er ook niet slechter van. Laatst twee topboeken gekocht voor nog geen 2 euro (nieuwe boeken!) waaronder eentje van Garcia Lorca. En ik kan de hele wereldliteratuur kopen en ben per boek niet meer kwijt dan 8 of 9 euro. Maar in die boekhandels is wel elke dag wat te doen. Dan weer een lezing, dan weer een sessie voor handtekeningen, dan weer dit, dan weer dat. Maar je ziet daar overal ook nieuwe initiatieven ontstaan. Boekhandels die zich alleen maar op poezie richten, of alleen maar op spiritueel, enz. En via het internet kan er ook zoveel gedaan worden en dat geldt voor de boekhandel, maar ook voor uitgeverijen en auteurs. Ik hoorde alweer een tijdje terug van Judith over iemand op Hyves die echt als een beest verkocht. In september was ik 2x in NL en ben een aantal boekwinkels binnengelopen in een paar steden. Overal dezelfde stapeltjes. Die verschraling is er al, juist omdat het om winstgevendheid gaat. Boekhandels zijn zich ervan bewust dat ze in een buyers-market zitten. Het is de consument die grotendeels blijft bepalen wat er te vinden is in de schappen. Daarom zijn die ideele boekwinkels en uitgeverijen ook zo belangrijk. Dus het moment van afschaffing zal zorgen voor een zandstorm, maar als de storm gaat liggen dan geloof ik echt dat het literaire landschap er beter voorstaat. Maar zover zie ik het niet komen. In NL gaan ze dit model nog wel een tijdje volhouden, vandaar dat ik mijn boeken elders koop.

Ik geloof dat we langs elkaar heen praten, Griseo. Ik beweer juist niet dat de vaste boekenprijs de marktwerking in gang zet - en daar is hij ook niet voor bedoeld. De vaste boekenprijs is een vorm van 'garantie' (ik zet het woord expres tussen aanhalingstekens) dat niet of minder goed verkopende boeken óók kunnen worden uitgebracht. Want als alleen de goed verkopende boeken werden uitgebracht, kwam veel ander goed werk niet aan bod. Er zijn mensen die vinden dat een boek 'goed' is als het goed verkoopt. Maar een goede verkoop zegt niet alles over de kwaliteit van een boek (en ook niet dat de mensen het lezen, trouwens; het zegt alleen dat het goed verkoopt). Omgekeerd kan het zomaar gebeuren dat niet of minder goed verkopende boeken kwalitatief een hoge standaard hebben. Als dat aanbod niet meer in de winkels te vinden is, houd je misschien vooornamelijk goed verkopende boeken over. (*) Als de consument daar vrede mee heeft, zal het via marktwerking wel zo gebeuren. Maar dan moet niemand klagen dat er na de Kameleon- en Okidokiserie en Snuf de Hond - hoe leuk ook allemaal - zelden meer iets nieuws komt. Want die boeken verkopen nu eenmaal nog altijd goed. Hetzelfde geldt voor volwassenenliteratuur. Dan zullen we het hoogstwaarschijnlijk vooral moeten doen met chicklits en thrillers (en voetbal- en seksboeken), want die verkopen goed. Lage prijs vanwege hoge omzet. (*) De gulden middenweg is er gelukkig ook: goed boek + goede verkoop. Daar zet uiteindelijk iedereen op in (auteur, uitgever, boekwinkel en lezer), maar het is nog steeds niet bekend hoe die prachtige combinatie te verkrijgen en te behouden is.

"'garantie' (ik zet het woord expres tussen aanhalingstekens) dat niet of minder goed verkopende boeken óók kunnen worden uitgebracht." - In een ideale wereld zou dit zeker zo moeten zijn en dan zou ik het misschien wel toejuichen, maar ik (en Dries blijkbaar ook) betwijfel dat het in de praktijk gebeurd, juist vanwege het feit dat uitgeverijen (met winstoogmerk) onder enorme druk staan in de huidige markt en dus eerder zullen neigen naar het publiceren van boeken waar ze een goede return on investment op krijgen of verwachten. M.a.w. goede boeken met een hoog risico om op je (financiele) neus te vallen, zullen minder snel uitgegeven worden. En als dit zo is, dan gaan we voorbij aan de oorspronkelijke doelstelling van die "garantie".

In een ideale wereld zou dit zeker zo moeten zijn en dan zou ik het misschien wel toejuichen, maar ik (en Dries blijkbaar ook) betwijfel dat het in de praktijk gebeurd, juist vanwege het feit dat uitgeverijen (met winstoogmerk) onder enorme druk staan in de huidige markt en dus eerder zullen neigen naar het publiceren van boeken waar ze een goede return on investment op krijgen of verwachten. M.a.w. goede boeken met een hoog risico om op je (financiele) neus te vallen, zullen minder snel uitgegeven worden.

Maar heb je daar indicaties van, of bewijzen? Of is het een veronderstelling? Zie #14.

Jij loopt, net zoals ik, lang genoeg op deze aardbol rond om te weten dat een gemiddelde uitgever niet zo snel zal zeggen dat hij het alleen voor de poen doet. Hij zal het altijd inkleden met dat idealen nog steeds hoog in het vaandel staan bij zijn uitgeverij, maar dat het niet altijd mogelijk is om aan alle ideale wensen te voldoen omdat er ook brood op de plank moet komen. Dus, hoe kunnen we dit dan aantonen? 1: We leggen bijvoorbeeld ons oor te luister bij een gesprek van vier uitgevers en je begint te huiveren (of niet) over de huidige staat van de markt: http://hermanstevens.nl/result_non-fictie.asp?Id=… 2: Je gaat gesprekken aan met uitgevers. Ik kan in ieder geval één voorbeeld geven van een uitgever die me vertelde dat hij eerder geneigd is om een succesvol buitenlands boek in het nederlands te vertalen en uit te geven dan dat hij risico's loopt met debutanten. Ik weet, hij is maar 1 van de 900, maar zijn overwegingen zijn logisch vanuit een zakelijk oogpunt. Zoals hij zullen er toch wel meer zo denken? 3: We selecteren 10 grote uitgeverijen, 10 middelgrote uitgeverijen en 10 kleine uitgeverijen voor een onderzoek. We analyseren al hun publicaties in de afgelopen 3 (1? - 5?) jaar. We onderverdelen die publicaties in categorieen waardoor we al een beeld hebben of het voor het grote publiek is of niet. We zullen vooraf een inschatting moeten maken via nog nader te bepalen criteria of dat boek een "gevaarlijke investering was" of een "zekerheidje". We hebben iemand nodig die in de "inside" zit, want we hebben getallen nodig. Er is bij mij één bureau bekend in de Benelux die alle verkopen registreert van alle publicaties van daarbij aangesloten uitgevers. We zullen dus met die inside-informatie moeten zien hoeveel er gedrukt is en hoeveel er verkocht is. Kunnen we daar misschien al wat uit afleiden? En ben je het met me eens dat de grote uitgeverijen onder grote druk staan om boeken te publiceren die winstgevend zijn? Kun jij je voorstellen dat ze in de huidige markt liever kiezen voor "zekerheidjes"? M.a.w. we moeten toch ook vanuit een logische bedrijfsvoering denken, toch?

Nog een aanvulling punt 4: Op basis van anonimiteit voor de uitgevers zouden jij en ik uitgevers kunnen benaderen en ze interviewen. Maken we er samen ook nog een artikel van.

Ik denk dat je op de sites van de uitgevers wel kunt zien hoeveel boeken van debutanten ze per seizoen uitbrengen, en hoeveel vertalingen. In de boeken zelf kun je dan zien of er herdrukken zijn, dus of het boek goed verkoopt. Ikzelf turf dat overigens niet. Een debutant die binnenkomt bij een uitgeverij drijft natuurlijk altijd mee op de auteurs van wie daar al boeken zijn uitgebracht. In zekere zin geldt dat ook voor vertalingen. Die worden trouwens soms duur betaald. Daarbij weet een uitgever nooit of een boek zal aanslaan. Zelfs een boek van een gevestigde auteur loopt risico wanneer een andere auteur bij een andere uitgever om de een of andere reden ineens geweldig scoort. Want de boekhandelaar zal van dat scorende boek natuurlijk veel in huis halen, en hij heeft maar een x-hoeveelheid ruimte. De lezers maken natuurlijk hun keuzes; ze kunnen niet alle boeken kopen. Dus nogmaals: voor zover ik kan zien, en weet, kunnen bijna alle boeken risico opleveren voor een uitgeverij. Daarom zullen ze het aanbod breed houden, divers, en met keus uit meerdere prijscategorieën, zodat de risico's gespreid gedragen kunnen worden. Maar er gaat er ook wel eens een over de kop.