Bestaat er een recept voor succes?

Kun je een succesvol boekidee bedenken? Paul Theroux kon het, met The Great Railway Bazaar. Arita Baaijens zou het ook wel willen. Hoe zou je dat moeten doen?

‘He seemed distracted; he was still thinking about my book, my trip.’ Zo beschrijft Paul Theroux de reactie van de schrijver V.S. Naipaul op Therouxs plan om een treinreis te maken van Victoria Station naar Afghanistan. ‘He knew it was a good idea, but he saw something more. He saw a hugely successful book.’ Therouxs plan voor een grote treinreis was ontstaan uit pure wanhoop. Tot dan toe verkochten zijn boeken niet geweldig en hij had dringend geld nodig. Om een voorschot los te peuteren moest hij met een boekidee komen. Dat werd de grote treinreis. En zoals V.S. Naipaul voorvoelde werd The Great Railway Bazaar een groot succes, het boek werd al herdrukt nog voor het in de winkels lag.

Van sommige boeken kun je het succes voorspellen. Er is geen recept voor bestsellers, maar soms weet je vooraf dat een boek het goed gaat doen. De titel of het verhaal intrigeren. Je verbeelding slaat ervan op hol en ook al heb je nog geen letter gelezen, het onderwerp kleeft als kauwgom. Al gauw zoemt de vraag rond: Heb je dat boek al gelezen?

Idee of reis, reis of idee?

Theroux had genoeg houvast aan een manier van reizen (trein) en een traject. De structuur van het boek werd door de reis bepaald. Maar moet het onderwerp vaststaan voor de reisschrijver op stap gaat? Bij mij ontstonden drie van de vier boeken pas achteraf, nadat de reizen waren gemaakt. Alleen bij het boek over Oase Farafra was het idee er eerder dan de reis.

Dat gaf houvast, maar perkt ook in. Want als je met een concrete vraag op stap gaat, heb je alleen oog voor hetgeen je zoekt en een zijpad zul je niet snel inslaan. Daarmee sluit je het onverwachte uit. Geen al te vastomlijnd onderwerp geeft meer vrijheid, maar te veel vrijheid is ook niet goed merkte ik bij mijn vijfde - nog te schrijven – boek.

Missie zonder hoofdletter

We pakken de draad op bij het Eureka moment op een winderige vlakte in de Altai (blog 3). Terug in Nederland werkte ik een plan uit voor het daarop volgende jaar: te paard van het Baikal meer via de Altai-bergen naar Afghanistan. Ik verheugde me op de gigantische onderneming en bekommerde me niet om de details. Wat telde was het totaal plaatje van een groots opgezette expeditie met onbekende afloop. Maanden en maanden zou ik wegblijven.

Voor mijn geestesoog doemden donkere bergbossen op en besneeuwde bergpassen met waanzinnige uitzichten. Ook stelde ik me bijzondere ontmoetingen voor in veraf gelegen streken waar zelden een buitenlander kwam. Het boek schreef zichzelf, makkelijk zat.

Met rode konen verzamelde ik informatie over grensovergangen, bergpassen, geschikte paarden, onbreekbare laptops en zonnepanelen. Naarmate de voorbereidingen vorderden werd het noorden van Afghanistan echter steeds onveiliger. Gekkenwerk om daar nog heen te willen. Dat gold natuurlijk niet voor journalisten met een Missie, maar wel voor een schrijfster aan wier missie de hoofdletter ontbrak.

Shambala, here we come

Het gekke is dat gevaar me voorheen nooit van mijn plannen afhield. Eerder het tegenovergestelde. Maar blijkbaar ontbrak nu de innerlijke drive die angst en tegenslag overwint. Ook ontbrak een dwingende vraagstelling, een rode draad, kortom: een onderwerp. En dus bloedde de onderneming dood. Heel erg was dat niet want ik was ‘warm’, om in verstoppertje termen te spreken. De regio stond vast en het onderwerp voor een reis of boek zat in mijn hoofd, dat voelde ik, al kon ik er nog niet bij.

We zappen voorwaarts. Zomer 2010. Opnieuw reis ik te paard door de majestueuze Altai bergen, op de grens van Rusland, China, Mongolië en Kazachstan. Maar dit keer met een Missie. Ergens in een verborgen vallei in Centraal Azië ligt het geheimzinnige koninkrijk Shambala, een aards paradijs waar het goed toeven is voor zuiveren van geest. Naar dat paradijs was ik op zoek.

Boek of verslag

Een zoektocht naar het paradijs is zoiets als een Grote Treinreis. Het onderwerp spreekt tot ieders verbeelding, ogen lichten op en mensen bestoken je met vragen.

Maar het belangrijkste is natuurlijk dat het thema in mij een vuur deed ontbranden, een vuur dat tot op heden niet is gedoofd. Het grappige is dat ik na mijn eerste verblijf in de Altai een reisverhaal over Shambala schreef voor de NRC. Daarmee was het onderwerp afgesloten, dacht ik. Maar via de achterdeur sloop het paradijs mijn geest weer binnen en spookte er rond tot ik de signalen oppikte en besefte dat de reis nog maar net begonnen was.

Het onderwerp stond. Bleef over de vraag of ik een boek zou schrijven of me zou beperken tot een multimediaal verslag van de reis.

De gebruikte citaten zijn uit: Sir Vida’s Shadow. Paul Theroux, 1998. (Hamish Hamilton)