Zo maak je een cliché origineel: overdrijvingen

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: overdrijvingen.

Het cliché

Soms vallen ze niet zo op, andere keren doen ze je met de ogen rollen: overdrijvingen. Bozer dan ooit, de knapste man die ze ooit zag, nog nooit had hij zich zo rot gevoeld. Die vergelijkingen die we om de haverklap gebruiken om ergens nadruk op te leggen. Overdrijven en uitvergroten liggen aan de basis van veel clichés. Niet één roos als romantisch gebaar, maar twintig bossen. Niet ongeschonden uit een vuistgevecht komen, maar weg kunnen rennen van honderd kogels, dat soort zaken.

Waarom stoort dit zo?

Soms storen deze clichés niet zo, hoe opvallend ze ook zijn. Sterker nog, soms zijn ze het perfecte middel om juist lekker weg te dromen bij de fantasie van fictie. Maar zodra je vaak schrijft met deze zinnen die eerder als holle frases overkomen als echte belevingen heb je geen ‘grote woordenschat’ meer over die nog geloofwaardig klinkt als het daarop aankomt.

De aanloop naar het cliché

Dit cliché heeft een aanloop. Ook al gebruik je zelf geen overdrijvingen om iets te benadrukken, het gebruik als zodanig zit er zo collectief ingebakken dat je dat cliché niet in je eentje onklaar kan maken. Daarom moet je gedurende het hele verhaal een aanloop nemen om dat échte ooit, nooit, allerergste of allerbeste tot zijn recht te laten komen.

Voor die aanloop moet je weten:

• Hoe je dit grote iets zoveel gewicht wil geven. Oftewel: dit wordt een verhaalthema. Hoe ga je dat vormgeven?
• Waarom je dit grote iets dit gewicht geeft. Als jij al niet gelooft waarom dit zo belangrijk is, kan de lezer dat zeker niet.
• Wat dit grote iets precies voor jou en/of je held betekent. Wat is dat nou: ‘Het mooiste moment van je leven’?  Voel je je dan geliefder dan ooit? Dankbaarder dan je je ooit had kunnen voorstellen?

Het cliché origineel maken

Dit cliché test jouw lef en kunde als schrijver. Als het moment suprême daar is, moet je gedetailleerd en kwetsbaar schrijven. Je kan dan niet schrijven dat je een gat in de lucht springt of de grond onder je voeten vandaan valt: dat is te cliché. Schrijf over de held en wat die heeft moeten doorstaan om dit moment van geluk te verdienen. Over het besef dat dood en verderf nu (even) niet meer aan de orde zijn. Hoe die tintelingen, dat ongeloof en die dankbaarheid voelen.
Of juist hoe je hele lichaam op slot zit, alles pijn doet en je gedachten een miljoen kanten op gaan als je het slechtste nieuws ooit hoort. 

Dit cliché slaagt, of slaagt niet. Je slaagt als je op Het Moment bijna letterlijk in de huid van je personage kan kruipen, door heel goed naar de bijbehorende emoties te kijken en daarbij die van jezelf niet te schuwen.

Nu jij!

Schrijf een scène of een premisse daarvoor waarin je held tegen een ander zegt: ‘Jij bent mijn held.’ Dat betekent hier dus níet: ‘ik bewonder jou’ maar: ‘jij hebt me echt gered’.
Probeer je held geen concrete heldendaad te geven - iemand uit een brandend huis redden -, maar juist een meer abstracte: door dat Ene Gesprek heb ik niet naar de drugs gegrepen.

Je kan je scène plaatsen in de comments.

Tips voor het vermijden van het cliché

• Probeer algemene beschrijvingen als: ‘een warm gevoel vanbinnen’ te vervangen door iets wat heel specifiek bij je personage past. Wat dat is, lees je vaak in de personagebiografie.
• Let erop dat je in en over Het Moment blijft schrijven. Als je een moraal wil meegeven, doe dat dan in de scène erna. Voor Het Moment moet je inzoomen op het hier-en-nu.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.