Wanneer is een beschrijving van belang voor je verhaal? Zo vind je de juiste balans

We komen zowat om in de schrijversadviezen. Veel van deze adviezen zijn, als je ze goed bestudeert, tegenstrijdig. Enerzijds zijn beschrijvingen in een roman belangrijk, anderzijds lijken bepaalde beschrijvingen enkel als opvulling te dienen. Hierbij is vooral één vraag significant: wat is essentieel voor het verhaal?

---

Het nut van beschrijven

Stel je voor: de opa van je hoofdpersonage ligt op zijn sterfbed. Je hoofdpersonage is ontroostbaar; opa was immers de enige die haar kon ondersteunen gedurende de moeilijke momenten in haar leven. We kunnen deze passage op verschillende manieren uitwerken:

Opa lag in het ziekenhuisbed. Hij had wat moeite met ademen. Ik wilde hem nog gedag zeggen, maar hij was op slag dood. De tranen biggelden over mijn wangen terwijl ik hem voor de laatste keer omhelsde.

Dit is een vrij ‘droge’ beschrijving. Hier kunnen we iets meer sjeu aan geven:

Hij was compleet uitgedroogd, dat zag ik aan zijn rimpeltjes waar kleine schilfertjes overheen lagen. Het was net een beschermhoesje. Mijn ogen dwaalden af van zijn voorhoofd naar zijn neus. De plastic slangetjes deden me denken aan een buitenboordbeugel. Jaren geleden had opa daar nog een grapje over gemaakt: ‘Dat diadeempje zit op de verkeerde plek, snoes!’. Ik aaide over zijn dun geworden haar. ‘Vaarwel,’ fluisterde ik, hoewel hij mij niet meer kon horen.

Door deze beschrijving gaat de tekst als het ware ‘leven’. We snappen nu dat het om een intieme band tussen de hoofdpersoon en de opa gaat. De spontane herinnering van de hoofdpersoon vertelt ons dat de opa haar dierbaar is.

De zinloosheid van beschrijven

In dezelfde passage kunnen we ook beschrijvingen toevoegen die niet van belang zijn:

De ziekenhuiszaal was ingericht met klinisch witte meubels. De separatiegordijnen waren diepblauw en de vloer was van linoleum. Het voetenbord van het bed was van metaal, al met al deed alles kil aan. Mijn opa zag er net zo grauw uit. Hij had moeite met ademen, en toen ik hem gedag zei, had hij zijn ogen reeds gesloten.

Hier zie je een (beetje omslachtig) voorbeeld van een ‘nutteloze’ beschrijving. Ten eerste weten veel mensen wel hoe een ziekenhuiszaal eruitziet, en ten tweede gaat het in dit geval over het overlijden van opa. Dit stukje tekst schept afstand en het leidt af van wat er echt aan de hand is.

Wanneer schrap je, en wanneer niet?

Je hebt op een prachtige wijze een ruimte beschreven. De woorden lopen geweldig in elkaar over en de metaforen die je gebruikt zijn subliem. Toch moet je als schrijver kritisch blijven en jezelf de vraag stellen: wat is het thema van deze passage, en heb ik deze beschrijving daarvoor nodig?

Bij het toewerken naar een climax kan een beschrijving heel nuttig zijn. Als de lezer weet dat er iets spannends staat te gebeuren, kun je vertragen door de omgeving te beschrijven. Hiermee stel je de spannende gebeurtenis uit. Dat accepteert de lezer in de meeste gevallen wel, ze willen immers weten hoe het verhaal afloopt. Ook creëer je op dat moment een sfeer die kan bijdragen aan het verhogen van de spanning.

Soms lees ik manuscripten die bol staan van de beschrijvingen en details. Ellenlange beschrijvingen over hoe een woonkamer eruitziet, en daar vervolgens niets in of mee gebeurt, is onnodig. Dit soort dingen kun je met gemak weglaten (net zoals de beschrijving van de ziekenzaal). Sterker nog, dat is bijna onvermijdelijk als je een boeiend verhaal wilt schrijven. Dan eindigen we toch weer met een typisch schrijverscliché: kill your darlings.

Over de auteur

Anna Strijbos legt op dit moment de laatste hand aan haar eerste roman ‘De Zelfloze’. Zij is momenteel in gesprek met een uitgeverij over de mogelijkheden tot de publicatie van haar boek. Daarnaast schrijft zij een essay over de fundamenten van een liefdesrelatie en helpt beginnende schrijvers met het redigeren van manuscripten.