Foto: Jimmy Garbanzos via pexels

Vijf dingen die je als schrijver moet weten over de Victoriaanse tijd

Marel Molenaar

24 november 2021 - 14:51

Een sobere preutsheid, humorloosheid en strenge fatsoennormen is al snel waar je aan denkt als je het over het Victoriaans tijdperk hebt. Maar wat zijn nog meer dingen waar schrijvers op moeten letten als je verhaal in deze tijd afspeelt?

Wat is de Victoriaanse tijd?

De Victoriaanse tijd loopt van 1837 tot 1901. De Victoriaanse tijd dankt zijn naam aan Queen Victoria, die op dat moment koningin van Engeland was. Echter zijn de kenmerken van het Victoriaanse tijdperk te zien van 1820 tot 1914. Bekende schrijvers uit deze tijd zijn Charles Dickens, de gezusters Brontë en Multatuli. De Victoriaanse tijd leent zich goed voor steampunk, realisme en gothic verhalen.

De Victoriaanse tijd is al redelijk afgebakend, maar toch is het handig om te vertellen in welk jaartal je verhaal afspeelt. Er gebeurde namelijk enorm veel in de Victoriaanse tijd. Dit om te voorkomen dat er nog slaven waren in 1880 en dat jongetjes onder de 10 in 1860 nog in de mijnen werkten.

1. Seksuele scenes

De Victoriaanse tijd wordt gezien als een preutse en sobere tijd, maar dit is zeker niet altijd waar. Ze waren vroeger zeker niet braver in de slaapkamer dan wij tegenwoordig. Dit waren juist de hoogtijdagen van de prostitutie. Aan het einde van de Victoriaanse tijd ontstond in Nederland de raamprostitutie om allerlei wetten tegen tippelen (prostitutieklanten langs de openbare weg werven) te omzeilen. Zelfs Queen Victoria had volgens geruchten na de dood van haar wettelijke man een wel érg innige band met haar persoonlijke bediende. Dus als jij een seksscène wil in je Victoriaanse roman, dan kan dit zeker.

Vrouwen, voornamelijk uit de middenklasse, wisten echter vaak weinig van seks af. Ze wisten weinig van hun eigen lichaam en ook als het over een bevalling gaat tastten ze in het donker. Alleen oma en de vroedvrouw hadden veel ervaring en kennis over het vrouwelijk lichaam. Condooms werden door de kerk gezien als een schande, dus waren veel kinderen en geslachtsziektes veel voorkomend in deze tijd. Er werd wel veel over seks gepubliceerd, maar dit werd voornamelijk door geleerde mannen gedaan en die artikelen waren ook voornamelijk bedoeld voor andere geleerde mannen. Maak dus dit onderscheid tussen man en vrouw duidelijk in je verhaal. Hou ook rekening met de (beperkte) medische kennis van die tijd. Allerlei vreemde medische theorieën en seks gingen hand in hand. Van onanie (masturberen) werd je bijvoorbeeld kaal en/of onvruchtbaar, seks kort na ontbijt of lunch is slecht voor de spijsvertering en (voornamelijk) vrouwen konden aan de beroemde ‘ziekte’ hysteria lijden. En dokters hadden verschillende ‘medische instrumenten’ om de vrouwen hiervan af te helpen.

Denk ook aan de balans tussen authenticiteit en accuraatheid. Het is namelijk wel accuraat dat de Victoriaanse tijd niet zo preuts was, maar dit haalt wel weg van de authenticiteit in je verhaal. De lezers hebben hierdoor minder het gevoel dat ze midden in de Victoriaanse tijd zitten, terwijl seks ook hier iets heel normaals is. Zoek hier dus een goede middenweg voor.

Meer over de balans tussen authenticiteit en accuraatheid lezen? Lees dan vijf dingen die schrijvers moeten weten over de middeleeuwen.

Meer schrijftips en adviezen?

In iedere editie van tijdschrift Schrijven Magazine delen we tips, trucs & adviezen van bekende auteurs en schrijfdocenten. Leerzaam!

Nog geen abonnee? Meld je aan!

JA GRAAG GEEF CADEAU

2. Industriële revolutie

De Victoriaanse tijd was ook de tijd van de industriële revolutie. Stoommachines, fabrieken en urbanisatie kwamen allemaal razendsnel in ontwikkeling. Dit zorgde natuurlijk voor meer modernisatie. Echter verloren ook veel mensen hun baan, aangezien veel dingen geautomatiseerd werden. De huisnijverheid verdween en werd vervangen door het fabriekswerk. Er ontstonden steden rondom de fabrieken omdat iedereen naar deze banenvalhalla’s wilde verhuizen. Maar het was niet allemaal rooskleurig. Eigenlijk was het vooral rookgrijs vanwege alle uitstoot van de fabrieken. Zorg er dus voor dat je in je verhaal deze grimmige sfeer en grauwe buitenlucht goed weergeeft.

Ook ontstond er door deze massaverhuizing een nieuwe sociale klasse: de arbeiders. Er waren dan wel veel banen rondom fabrieken, de lonen voor de arbeiders waren bedroevend laag. Fabrieksarbeiders woonden voornamelijk in dichtbevolkte krottenwijken en de (kinder)sterfte was hoog. Cholera-epidemieën en de pokken eisten veel levens. Als je personage dus een arbeider is, woont deze waarschijnlijk niet in een luxe vrijstaand huis met hoge hygiëne en een rustig leven. Pas de leefomgeving dus aan aan het personage.

In 1848 publiceerden Marx en Engels hun manifest. In datzelfde jaar waren er op veel plekken in Europa revoluties en in Nederland werd een nieuwe grondwet ingevoerd die het land democratischer maakte. Ondanks al die ellende werden de eerste (nog hele kleine) stapjes ten goede van de arbeider ook gezet.

3. Kinderarbeid

De productie van de fabrieken lag veel hoger dan de mannen aankonden en de arbeiders verdienden slecht. Vrouwen en kinderen moesten dus helpen om de productie zo hoog mogelijk te houden en om het gezin te onderhouden. Echter was het niet alleen fabriekswerk wat de kinderen moesten doen.

Schoorsteenvegen, mijnenwerk of rattenvangen waren onder andere populaire baantjes voor kinderen. Gemiddeld was de leeftijd van kinderarbeiders in West-Europa 10 jaar oud, maar dit verschilde per regio. Dus als jij een gezond kind van 14 als personage hebt, zorg er dan voor dat hij of zij ook een baan heeft die daarbij past. Echter werd de kinderarbeid in 1870 wel afgeschaft in Nederland. De omstandigheden zijn natuurlijk niet fijn om over te schrijven, maar kinderarbeid toevoegen in je verhaal zorgt wel voor het realisme-aspect dat een historisch verhaal nodig heeft.

4. Het Britse rijk

Groot-Brittannië was in die tijd enorm belangrijk en Londen was in de ogen van velen zelfs de hoofdstad van de wereld. De Victoriaanse tijd dankt zijn naam ook aan deze voorrangsplaats en het feit dat koningin Victoria toen aan de macht was. Koningin Victoria breidde haar rijk nog verder uit met koloniën in onder andere Hongkong en Nieuw-Zeeland. Op het gebied van import en export stond Groot-Brittannië ook aan de top. Denk hieraan tijdens het schrijven, vooral als je verhaal in Groot-Brittannië of één van de koloniën afspeelt. Het Imperium groeide en bloeide en dit heeft namelijk veel impact op het straatbeeld en het gedrag van de personages. Men was trots, maar er zat ook een keerzijde aan: oorlog. Talloze mannen in dienst van het Britse Imperium sneuvelden in een oorlog ver weg van huis, of stierven aan allerlei exotische ziektes. Oorlog was echt een deel van het wereldbeeld in deze tijd.

Ook de koloniale rijken van Nederland en België kwamen op. In deze landen was vaak sprake van koloniaal racisme. De Nederlanders en Belgen beschouwden hun koloniën als hun bezit en daarmee ook de inwoners van die landen.

Reist je personage naar een van die verre koloniën? Hou rekening met de tijd. Belgisch-Kongo en Nederlands-Indië lagen niet naast de deur en zo’n reis kon lang duren. Al was het maar omdat het Suezkanaal pas in 1869 werd geopend. Voor die tijd moesten schepen helemaal om Afrika heen varen. Over die schepen gesproken… In die tijd zagen stoomschepen er nog lang niet uit als de bekende Titanic. De meeste schepen die lange afstanden aflegden, waren nog grote zeilschepen. Klippers met drie, vier of soms wel vijf masten. Stoomschepen legden vaak maar kleine afstanden af en moesten dan weer een haven in om de voorraad kolen aan te vullen.

5. Nieuwe uitvindingen

Het leven werd tijdens het Victoriaanse tijdperk een stukje makkelijker vanwege nieuwe uitvindingen. De postzegel werd bijvoorbeeld uitgevonden om het communiceren via brief efficiënter te maken.
Nieuwe medische kennis en filosofie kwam ook op in het Victoriaanse tijdperk. Freud, Nietzsche, Semmelweis en John Snow (niet die van Game of Thrones) waren een aantal van de belangrijkste geleerden van deze tijd.

Ook nieuwe vervoersmiddelen maakten het reizen een stuk sneller. De fiets werd namelijk uitgevonden. Toen was dit nog een hoog apparaat met een groot voorwiel en zonder remmen. De fiets werd razend populair om snel van plaats A naar B te gaan. In 1880 werd de fiets met twee gelijke wielen uitgevonden, die het een stuk veiliger maakte om hiermee door de mensenmassa te rijden.

Treinen werden ook populair om sneller lange afstanden af te leggen. Vooral halverwege de 19e eeuw ging de aanleg van treinrails hard. Deze en nog vele andere uitvindingen hadden veel impact op het leven van de mensen. Probeer dus ook deze ‘moderne’ snufjes toe te voegen in je verhaal. Dit geeft namelijk goed de modernisatie weer in deze tijd en maakt duidelijk in welk tijdperk je zit. Blijf er echter wel aan denken dat niet iedereen deze moderne uitvindingen kon gebruiken. Een arm gezin zal namelijk geen geld hebben om een fiets te kopen, terwijl een rijk gezin misschien wel een telefoon heeft aan het einde van de 19e eeuw. Dus kijk niet alleen naar de tijd, maar ook naar de klasse van je (hoofd)personage.

Let er wel op dat je niet té veel van die nieuwe snufjes in je verhaal verwerkt. Want hoewel er dus treinen en fietsen in het straatbeeld verschenen, waren paard en wagen nog altijd belangrijk. In grote steden zoals Londen, New York en Rotterdam liepen nog altijd tienduizenden paarden rond. Ook dat is een belangrijk deel van het straatbeeld. Denk je maar eens aan het geratel van al die karrewielen over de straatstenen. Of nog erger: hoe het rook als al die paarden een paardenvijg lieten vallen.

Van slavernij tot de eerste telefoon, de Victoriaanse tijd heeft een rijke geschiedenis. Voor non-fictie moet het natuurlijk historisch accuraat zijn, maar verdrink jezelf niet in de feiten als je fictie schrijft. Het blijft natuurlijk een verhaal.

Bronnen: IsGeschiedenis, Brittanica, Britblog.nl, Absolute Facts, History.com, Daily mail, Historiek.net en Kidadl.