De observerende schrijver: Ik zie…een wachtrij

Observeren is een belangrijke vaardigheid van schrijvers. Maar met alleen iets opmerken ben je er nog niet. Je moet ook weet hebben van associaties die bij je waarnemingen opkomen en hoe je daar een mooie verhaalopzet mee kan maken of clichés kan voorkomen. Deze week in de serie: ‘De observerende schrijver’: Ik zie… een wachtrij.
De wachtrij wordt een voorbeeld om het observeren van iets abstracts wat concreter te maken.  

Wat de situatie ook is, wachten tot je weer verder kan is nooit leuk. Het is een ding om op te merken dat iedereen al dan niet iets rustig afwacht, het is het volgende om daar iets bruikbaars van te maken voor een sfeeromschrijving of aanzet voor een scène.

Waar wachten we met z’n allen op?

Als je maar lang genoeg ergens op moet wachten, zoals in een wachtrij, wordt de situatie op een bepaald moment ongemakkelijk en wordt je geduld op de proef gesteld. Kijk eens hoe je dat aan mensen kan zien. Je kan kijken wat mensen individueel doen, zoals zuchten of mopperen, maar dat is vaak heel specifiek. Voor tips voor die observaties kan je de tipartikelen lezen over het observeren van geduld en ongemak.

Observeren is niet altijd alleen iets concreets zien, het kan soms juist erg waardevol zijn om iets abstracts op te merken. De wachtrij is daar een goed voorbeeld van. Of het nu de wachtkamer in de huisartsenpraktijk is, de rij voor de achtbaan, of gewoon het wachten tot de trein ein-de-lijk weer gaat rijden als er een rood sein is gegeven. Als je de insteek neemt dat we ergens op wachten, in plaats van ieder voor zich, let je meer op de algehele sfeer.
Ik zit misschien ongeduldig met mijn voet te tikken, maar mijn buurman reageert zijn woede af aan de telefoon; zijn gesprekspartner weet nu ook dat de trein voorlopig niet gaat rijden…
Zo kan je de sfeer samenvatten als bedrukt, of onaangenaam. Waarschijnlijk zou je die meteen voelen als je als de conducteur de coupé binnen komt lopen. Daar hoef je niet elk afzonderlijke persoon voor aan te kijken.  

Observeren van iets abstracts

Iets abstracts kun je in zekere zin niet observeren, net zoals je de wind niet kan zien, alleen de bladeren aan de boom ziet bewegen. Maar toch kan het waardevol zijn om een abstracte observatie op te schrijven, zoals de sfeer in de trein is onaangenaam, omdat iedereen zijn geduld verliest bij de oplopende vertraging. Daar moet je wel een aantal stappen voor doorlopen om er iets nuttigs uit te halen:

1. Maak een mentale foto (Ik zie….)
2. Bepaal de sfeer
3. Bepaal een mogelijk doel
4. Bedenk een mogelijk middel
5. Bedenk hoe dat aan zou slaan (of juist niet!)
6. Maak van de foto een scène

Een voorbeeld aan de hand van een wachtrij voor de achtbaan:

1. Ik zie mensen knarsetandend, zwetend en zuchtend in de wachtrij voor de achtbaan staan.
2. Moordend. (Zie je dat stap 1 en 2 de eigenlijke observatie vormen?)
3. Dat moet vrolijker; iedereen moet de Efteling levend verlaten.
4. Iemand in de wachtrij perst zich langs iedereen heen om snoepjes uit te delen.
5. Iedereen wordt vrolijk van dit lieve gebaar/ de mensen komen straks nog misselijker dan normaal de achtbaan uit.
6. Opa vertelt aan zijn kleinkinderen hoe hij oma ontmoette in de rij voor de achtbaan omdat zij snoepjes uitdeelde/ de pretparkmedewerker staat een halfuur lang schoon te maken bij de uitgang van de achtbaan om het vele, plotselinge braaksel op te ruimen, waardoor de achtbaan tijdelijk sluit en er verontwaardiging ontstaat bij de pretparkbezoekers. 

Kortom: als je iets abstracts wil observeren, wees dan niet bang dat je bevindingen niet concreet genoeg zijn. Schrijf een bevinding globaal op, gewoon zoals je die opmerkt. Bedenk dan vervolgens wat daarmee kan gebeuren en wie weet is daar zomaar een inzicht in een personage of een idee voor een scène!

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Daarnaast doceert ze een cursus autobiografisch schrijven bij de Ondernemersschool. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.