De observerende schrijver: ik zie… natuur

Observeren is een belangrijke vaardigheid van schrijvers. Maar met alleen iets opmerken ben je er nog niet. Je moet ook weet hebben van associaties die bij je waarnemingen opkomen en hoe je daar een mooie verhaalopzet mee kan maken of clichés kan voorkomen. Deze week in de serie: ‘De observerende schrijver’: Ik zie... natuur.

De natuur. Er zijn diehard fans van, anderen vinden het op zijn tijd leuk om een natuurgebied te bezoeken. Weer anderen geven ook daar niet zo veel om. Maar iemand die een uitgesproken hekel aan de natuur heeft, zal je niet snel tegenkomen. Dit tipartikel onderzoekt hoe dat komt en vertelt je hoe je dat gegeven kan gebruiken om de natuur echt uniek te omschrijven in je boek.   

Geitenwollensokkenpraat?

Klonken de titel en de eerste alinea als geitenwollensokkenpraat? Dat is niet zo gek. De definitie van natuur is: ‘alles op aarde wat niet door de mens is gemaakt’ maar we gebruiken het zelden zo. Neem gras. Dat is natuur, maar nemen we het woord ‘gras’ van in de mond als we het over ‘de natuur’ hebben? Vaker gaat het dan over die spectaculaire waterval die we aangapen, de verwoestende kracht van een vulkaan of het feit dat we de natuur moeten beschermen. In boeken is dat nog erger dan in het echte leven. Heb je een setting van een natuur? Dan leeft het elvenvolk daar vast mee in ultieme harmonie, of anders ontwikkelt de menselijke backpacker na het zien van die enorme bergteken een compleet nieuw perspectief op het leven.  
Zo wordt natuur bijna als vanzelf een cliché in boeken. Bekijk en observeer het eens vanuit een ander uitgangspunt. Dan schrijf je over indrukwekkende natuur, zonder dat het overkomt als geitenwollensokkenpraat.

Aanwezigheid van Leven

Laat de mens/ je personage eens helemaal buiten beschouwing in de definitie van de natuur: ‘de aanwezigheid van leven’. Dan kijk je er ineens heel anders naar. Veel dingen in de natuur leven namelijk, dus ook die minuscule grassprietjes. Maar wat doe je dan met de niet-levende dingen in de natuur, zoals indrukwekkende rotspartijen?
Hier komen we bij een bredere definitie aan van ‘aanwezigheid van leven’ die  goed bruikbaar is bij observeren en schrijven. Terug naar die backpacker, die zich helemaal verlicht voelt door de bergen. Anders gezegd: die voelt de aanwezigheid van leven. Niet in de biologische zin, maar in de verwondering en eerbied voor datgene wat hij ziet en wat dat met hem doet.
De natuur maakt die verwondering en eerbied bij mensen los. Dat kan je de Universele Aanwezigheid van het Leven -met hoofdletters, inderdaad-, noemen. Het gevoel dat er iets groters is dan onszelf. Dat gevoel is bij de een sneller aanwezig dan de ander. Ook voelt de een dat bij grote bergen, waar de ander het voelt bij kersenbloesems, de zee, bliksem,  jakobsladders, regenbogen, de zonsopgang... Toegegeven, Universele Aanwezigheid van het Leven klinkt nog steeds ontzettend geitenwollensokkenachtig, maar voor je observaties levert dat uitgangspunt een totaal ander resultaat op.

De natuur echt observeren en beschrijven

Als je iets uit de natuur observeert, van dat eenvoudige plukje gras tot de indrukwekkende bergteken, probeer dan eens te kijken waarin je die Aanwezigheid van Leven terug kan vinden. Dat zie je meestal door te kijken wat het doet ontstaan, of, iets simpeler: waarom het je aandacht of verwondering trekt.
Stel jezelf vragen als: hoe voelt of klinkt de wind? Waar hoor je beekjes kabbelen? Waar zie je tekenen van leven precies in terug? Hoe zien de kleuren van het wolkendek eruit nu de jakobsladder erop schijnt? Observeer de natuur in zulke details, ontleed die eens op die manier. Dan zal je merken dat je observaties vele malen indrukwekkender zijn of lezen dan wanneer je je toevlucht zoekt tot de grote, algemene beschrijvingen  als ‘onmetelijk krachtig’ ‘onbeschrijfelijk mooi’ of ‘ de Wijsheid van Moeder Aarde’ die sowieso met holle frases, clichés of geitenwollensokkenassociaties gepaard gaan.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Daarnaast doceert ze een cursus autobiografisch schrijven bij de Ondernemersschool. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen.