Wat is het verschil tussen literatuur en lectuur?

Er zijn veel manieren waarop je kan praten over geschreven tekst. De meest gebruikelijke termen zijn ‘lectuur’ en ‘literatuur’, maar wat wordt er nu eigenlijk precies bedoeld met deze termen? Zijn er boeken lectuur of literatuur, en is dit voor alle boeken hetzelfde? Hier staat alles wat je moet weten over deze termen op een rijtje.  

---

Lectuur en literatuur: de definities

Net als veel andere woorden hebben de termen lectuur en literatuur meerdere betekenissen en worden er, afhankelijk van aan wie je het vraagt, andere dingen mee bedoeld. Met lectuur wordt, in de brede zin, alles wat gelezen kan worden bedoeld. Alles, van de wasvoorschriften op het labeltje van je lievelingstrui tot de sonnetten van Shakespeare, kan gezien worden als lectuur. Alleen, als het gaat over boeken, wordt vaak een nauwere betekenis van de term lectuur aangehouden. Hier verwijst lectuur vaak naar boeken met makkelijke, niet diepgaande leesstof. Lectuur wordt met deze betekenis vaak gebruikt als tegenhanger van literatuur. Literatuur wordt dan ook vaak gedefinieerd als diepgaander dan lectuur en verwijst naar alle werken die zich onderscheiden op een vaak kunstzinnige manier. Net zoals andere kunststromingen kent ook de schrijverswereld een zekere onderscheiding in wat zij beschouwt als kunst en wat juist niet. Vaak wordt dit gebaseerd op de diepgang van een bepaald werk: is er meer aan de hand dan wat er geschreven staat of is het werk enkel voor entertainment?

Literatuur creëert kanttekeningen, lectuur niet. Een voorbeeld hiervan is Het Diner van Herman Koch. Het verhaal gaat over een diner waar familieproblemen worden besproken. Tijdens dit verhaal worden er, direct en indirect, meer vragen gesteld dan er worden beantwoord. Zo kan de lezer denken: hoever kan je gaan uit liefde voor je eigen kind? Waar lectuur enkel een tekst is, zet literatuur je aan het denken.

Lectuur overkoepelt veel genres, vormen en stijlen, waar literatuur er een van is.

Literatuur: produceren en consumeren

Bij literatuur is vermaak niet altijd het hoofddoel. Vaak onderscheiden literaire teksten zich van lectuur door bijvoorbeeld een belangrijke morele of sociale kwestie te bespreken of door de vorm van de tekst voorop te stellen.

Al is het mogelijk om, als je een verhaal schrijft, hier rekening mee te houden, het is niet aan de auteur zelf om een verhaal te benoemen tot literatuur. Roland Barthes, een bekende filosoof en literatuurcriticus, omschreef dit in zijn essay ‘La mort de l’Auteur’, ook wel bekend als ‘de dood van de auteur’. In dit essay legt hij uit dat, zodra een tekst gepubliceerd is, de auteur niet meer bestaat. Hij bedoelt hiermee dat de auteur niet de betekenis aan een tekst geeft, maar de lezer. De interpretatie van de tekst ligt dan ook bij de lezer, die vervolgens kan bepalen of iets literatuur is of niet.

Hierdoor is het ook moeilijk om met zekerheid te zeggen of een boek literair is of niet, omdat iedere het werk anders beschouwd. Al is er in de literaire canon een poging gedaan om een lijst met belangrijke literaire werken vast te leggen, de criteria voor deze lijst veranderen met de tijd.

Literatuur in context

Het antwoord op de vraag ‘wat is literatuur’ is continu in beweging. Net als dat de definitie van ‘kunst’ niet vastligt, ligt het ook niet vast wat wel en wat geen literatuur is. Hoe teksten gezien worden, wordt bepaald door de tijd waarin ze gelezen worden. Een voorbeeld hiervan is De Pest van Albert Camus. Al werd het werk na zijn publicatie in 1947 gelezen als een oorlogsmetafoor, sinds de uitbraak van het coronavirus in 2019 staat het boek in een heel ander licht.

Werken kunnen eerst gezien worden als lectuur, vervolgens als literatuur, om uiteindelijk weer te eindigen als lectuur. Er wordt niet bij de publicatie van een werk bepaald is of iets literatuur is of niet. Door de tijd heen kan de perceptie van een werk drastisch veranderen. Zo schreven auteurs als Agatha Christie, F. Scott Fitzgerald, Ray Bradbury, Rudyard Kipling, H. P. Lovecraft, William F. Burroughs en Mark Twain allemaal voor pulp magazines. Deze magazines werden gezien als alledaagse lectuur met maar weinig kwaliteit. De ‘pulp’ verwees naar het goedkope papier waar deze teksten op geprint werden, maar is tegenwoordig nog steeds een term die gebruikt wordt voor teksten met lage kwaliteit. Al werden de eerdergenoemde auteurs in hun tijd niet gezien als literair, tegenwoordig vinden veel mensen hun werken de hoogtepunten van literatuur. 

 

Bronnen: DBNL: lectuur; DBNL: literatuur of letterkunde; Wikipedia: Barthes; Wikipedia: Literaire canon; Wikipedia: Pulp Magazines