Wat is de herkomst van ‘het deksel op de neus krijgen’?

Als iemand iets heel erg graag wil en zich hier alleen op focust, maar een grote kans heeft dat hij niets krijgt, dan wordt vaak gezegd dat hij een deksel op zijn neus krijgt. Maar wat betekent dit en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Laten we beginnen met het feit dat ‘het deksel op de neus krijgen’ niet het volledige gezegde is. Dit is eigenlijk: ‘wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt het deksel op de neus’. Het gezegde verwijst naar oude schenkkannen en bekers, waar vaak een flapdeksel met een klein scharniertje op zat. Als je dan het laatste slokje uit de kan wilde, moet je het deksel vasthouden, anders viel deze op je neus. En omdat deze vrijwel altijd van tin of aardewerk gemaakt waren, kon dit hard aankomen.

Het gezegde verwijst dus vooral naar wie echt alles wil hebben, en daardoor de rest van de wereld uit het oog verliest, daar vaak een prijs voor moet betalen. In dit geval is die prijs dus een deksel die op je neus klapt. Er zijn nog een aantal gezegden met vergelijkbare betekenissen, zoals boontje komt om z’n loontje. 

Drinkkan met een deksel

Drinkkannen of -pullen met deksels waren gebruikelijk in de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Zo’n deksel zorgde ervoor dat dat er vliegen of insecten in de pullen kropen. Het is niet zeker of deze deksels ervoor zorgden dat de pestepidemie in de veertiende eeuw teruggedrongen werd. Toentertijd werden insecten namelijk nog niet gekoppeld aan de verspreiding van ziektes, al kan het zeker zo zijn dat een bepaald gevoelsmatig concept van hygiëne een rol speelde hierbij. 

Later teruggevonden

Hoewel deze drinkpullen erg oud zijn en daarmee het gezegde ook, werd deze voor het eerst teruggevonden in het zeventiende-eeuwse werk Klucht van Oene van Jan Vos uit 1662. 

Dit artikel is een verbastering van een artikel van IsGeschiedenis.