Veelgemaakte taalfouten: zeugma

Een foutloos boek schrijven? Dat is nog best een flinke klus. Wel kan het al veel schelen als je je bewust bent van een aantal veelgemaakte taalfouten. In dit artikel komt een van die fouten aan bod, namelijk het zeugma. Hoe herken je een zeugma en hoe kun je deze stijlfout vermijden?

Wat is een zeugma?

Een zeugma houdt in dat je een werkwoord of bijvoeglijk naamwoord verbindt met twee andere woorden, terwijl het bij beide woorden een andere functie vervult. Een andere mogelijkheid is dat het verbindende woord wel aansluit bij beide woorden, maar dan in een andere betekenis. Neem bijvoorbeeld de onderstaande zin:

Hij droeg haar naar beneden en een zwart colbertje.

In deze zin betekent ‘dragen’ twee keer iets anders. Iemand tillen is immers iets anders dan kleding dragen. Daarom kun je het woord ‘droeg’ in het tweede deel van de zin niet weglaten. Deze fout noem je dus een zeugma. Een ander bekend voorbeeld is:

Hier zet men koffie en over.

In deze zin kun je ‘zet men’ in het tweede deel van de zin niet weglaten, omdat ‘iets overzetten’ iets anders is dan ‘koffie maken’.

Zeugma vs. foutieve samentrekking

Een zeugma heeft wel wat weg van een foutieve samentrekking. Het verschil is echter dat er bij een foutieve samentrekking ook sprake kan zijn van samentrekking van woorddelen in plaats van hele woorden.

Soorten zeugmata

Wikipedia maakt onderscheid tussen een aantal soorten zeugmata:

• Woordsoort (een werkwoord weglaten dat fungeert als hulpwerkwoord en als koppelwerkwoord): Ik ben alleen thuis vandaag en naar de kinderboerderij geweest. 
• Betekenis (een werkwoord heeft twee verschillende betekenissen en is daarom niet weg te laten): Ik nam mijn pet mee en de benen. 
• Scheidbare werkwoorden (het werkwoord is een deel van twee heel verschillende scheidbare werkwoorden): Ik ga over naar de vierde klas en met jou mee.

Hoe vermijd je een zeugma?

Je kunt een zeugma voorkomen door jezelf, als je twee woorden verbindt door één woord, af te vragen of de twee verbonden woorden dezelfde betekenis, functie en woordsoort hebben. Zo niet, dan kun je de woorden niet samenvoegen, maar zal je de zin volledig moeten uitschrijven.

Bronnen: 
Onze Taal
Wikipedia

Door Romy Veul
Romy Veul loopt momenteel stage bij Virtùmedia op de webredactie. Ze is onlangs afgestudeerd als neerlandica en taalwetenschapper en werkt als editor. In haar vrije tijd houdt ze een eigen weblog bij.