‘Schrijven over jezelf is niet zelfingenomen’

Schrijvers van persoonlijke essays krijgen veel kritiek te verduren, ze zijn arrogant en in zichzelf gekeerd. Maar schrijver Leslie Jamison ontdekte dat het velen inspireert om open te communiceren over trauma's. Waarom?

Biecht veroorzaakt biecht

‘Mensen noemen het in zichzelf gekeerd en solipsistisch: ‘wie wil er nou horen over nog een dertigjarige en haar schade?’ Daar ben ik het niet mee eens’ aldus Jamison. Toen ze The Empathy Exams publiceerde, haar verzameling van biechtessays vol persoonlijk materiaal (een abortus, hartoperatie, in het gezicht worden geslagen door een vreemdeling), ontdekte Jamison dat bekentenissen het omgekeerde zijn van solipsisme.

‘Nadat mijn boek uitkwam, werd ik onbedoeld belijder voor talloze vreemden: een vrouw met chronische hoofdpijn, een man die worstelt met de nasleep van een besnijdenis op zijn achttiende, een vrouw die om moet gaan met de dood van haar kip,  een dakloze invaldocent, etc.’ Iemand tweette over haar essays: ‘Na het lezen van dit boek wil ik over mijn verborgen pijn schrijven tot mijn vingers bloeden en dan wil ik schrijven over mijn bloedende vingers’.

Jamison vond het bijzonder om te zien hoe haar woorden voorbij het papier gingen. Hoe het zoveel meer werd dan wat zij had beleefd of gevoeld. ‘Mijn werk was als een volwassen kind dat uit huis ging, op rare plekken ging wonen en foto’s terugstuurde.’

Geschenk en last

Hoe meer reacties Jamison van lezers kreeg, hoe meer ze zich af vroeg wat hen motiveerde om hun verhalen te delen. Wat willen lezers van de schrijvers die ze lezen? Wat voor reacties verwachten ze?

‘Soms vertelt de lezer over zijn eigen leven, soms geeft hij alleen lof. Elk aanbod is een cadeau en een verzoek. De lezer wil ook iets gaan bekennen, een wederzijdse uitwisseling hebben. Dus als mensen zeggen dat mijn boeken gaan over navelstaren, dan denk ik aan die mensen en hun aanbod.’

Dat aanbod is ook een vraag naar het onderwerp van het boek: empathie. ‘Zelfs als ze het niet zeiden, voelde ik dat ik het hen verschuldigd was. Ze lieten me nadenken over wat ik aan het eind van mijn verzameling essays schreef: ‘Ik geloof niet in een eindige economie van empathie’. Maar ik begon me af te vragen of het waar was.’

Ze kreeg zoveel reacties dat ze niet op iedereen kon reageren. Op een gegeven moment stopte ze. ‘Ik reageerde niet op degene die me dronken schreef, degene die net uit een relatie kwam, de man in de opvang. Een gevoel van schuld en hypocrisie begon aan me te knagen. Ik kwam de grenzen van mezelf tegen en dat dwong me om de eindigheid van de economie tegen te komen die ik ooit oneindig noemde.’

Blauwdruk van empathie

Er waren steeds meer mensen die Jamison over empathie vroegen  ‘Het voelde niet goed om als empathie-expert te worden bekeken. Ik voelde me ongekwalificeerd en hypocriet. Ik praatte altijd over empathie, en dat gaat over anderen, maar mijn relatie met empathie was vooral over mezelf: mijn boek en carrière. Ik liep meestal voorbij de dakloze man die bij mijn metrohalte stond zonder hem iets te geven.’

Toestemming

‘We houden ervan om te houden van vreemdelingen, of op zijn minst, manieren te zien waarop we meer van vreemdelingen kunnen houden. Maar uiteindelijk gaat het niet om de mails in mijn inbox of meldingen die me helpen herinneren te reageren. Of zelfs mijn schuldgevoel dat ik niet antwoord of geen geld of advies geef. Het gaat om de mensen die al die e-mails schrijven, de mensen die je in de ogen kijken en zeggen: dit gaf me toestemming om te praten over wat pijn doet. Tegen hen zeg ik: bedankt dat je mijn bekentenis groter dan zichzelf hebt gemaakt.’

Wil je zelf een autobiografisch verhaal schrijven? Hier en daar staan tips om je op weg te helpen.